O όρος «ενδημικός ιός» έχει γίνει αντικείμενο κατάχρησης και παρανόησης στην πορεία της πανδημίας, όμως παρά τα καθησυχαστικά λεγόμενα η Covid-19 δεν οδεύει προς το φυσικό της τέλος, προειδοποιεί με άρθρο του στο Nature ο Άρης Κατζουράκη, διακεκριμένος καθηγητής Εξέλιξης και Γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Με την εξάπλωση της παραλλαγής Όμικρον, η οποία ξαπλώνεται αρκετά γρήγορα ώστε να εκτοπίζει άλλα στελέχη, αλλά ταυτόχρονα προκαλεί πιο ήπια νόσο, πολλοί διαβλέπουν την ημέρα που ο κοροναϊός θα κυκλοφορεί μόνο σποραδικά ανάμεσά μας, έχοντας ίσως εξελιχθεί σε ακίνδυνο κρυολόγημα.
Όμως αυτό το σενάριο είναι στην πραγματικότητα αυθαίρετο, λέει ο δρ Κατζουράκης. «Μπορεί μια ασθένεια να είναι ενδημική και ταυτόχρονα διαδεδομένη και θανάσιμη» διευκρινίζει.
«Ενοχλούμαι όταν οι λήπτες των αποφάσεων επικαλούνται τη λέξη ενδημικός ως δικαιολογία» λέει ο Άρης Κατζουράκης
Από επιστημονική άποψη, ασθένειες όπως η ηπατίτιδα C, η ελονοσία και η πολιομυελίτιδα είναι ήδη ενδημικές, παρόλα αυτά όμως έχουν ευρεία εξάπλωση και προκαλούν εκατομμύρια θανάτους τον χρόνο.
Επιπλέον, η επιστήμη δεν προσφέρει καμία εγγύηση ότι ο SARS-CoV-2 θα γίνεται σταδιακά όλο και πιο ήπιος, σαν ενδημικό κρυολόγημα, εξηγεί ο καθηγητής, ο οποίος ειδικεύεται στη σχέση ανάμεσα σε ιούς και ξενιστές.
Υπενθυμίζει ως παράδειγμα την πανδημία ισπανικής γρίπης το 1918, στην οποία το δεύτερο κύμα ήταν μακράν πιο θανάσιμο από το πρώτο.
Τι σημαίνει «ενδημικός»
Όπως είχε εξηγήσει πρόσφατα στο Βήμα o δρ Κατζουράκης, ενδημικοί ονομάζονται οι ιοί των οποίων τα επίπεδα μολυσματικότητας διατηρούνται σταθερά σε έναν πληθυσμό όταν δεν υπάρχει εισαγωγή κρουσμάτων.
Για να είναι ενδημική μια ασθένεια που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, κάθε ασθενής πρέπει να μεταδίδει τον ιό σε ένα άλλο άτομο κατά μέσο όρο. Όμως ο SARS-CoV-2 έχει την εγγενή ικανότητα να μεταδίδεται σε περισσότερους, έχει δηλαδή βασικό αριθμό αναπαραγωγής (R0) με τιμή πάνω από 1. Για να γίνει ο ιός ενδημικός, ο υψηλός συντελεστής R0 πρέπει να αντισταθμιστεί από αντίστοιχα υψηλά επίπεδα επίπεδα ανοσίας στον πληθυσμό.
«Για την ακρίβεια, ενδημική λοίμωξη σημαίνει ότι η αναλογία των ανθρώπων που μπορούν να μολυνθούν εξισορροπεί τον βασικό αριθμό αναπαραγωγής του ιού» γράφει στο Nature ο καθηγητής, χωρίς να διακινδυνεύει να προβλέψει πότε θα περάσουμε σε ενδημική φάση.
Στις αρχές Δεκεμβρίου, όταν είχε μόλις κάνει την εμφάνισή της η Όμικρον, ο δρ Κατζουράκης εκτιμούσε πως η πιθανότητα να γίνει ενδημικός ο SARS-CoV-2 σε εκείνη τη συγκυρία ήταν «πολύ ισχνή».
Εφησυχασμός
Ο καθηγητής Εξέλιξης δηλώνει ανήσυχος ότι οι παρανοήσεις γύρω από την έννοια της ενδημικότητας ενθαρρύνουν τον εφησυχασμό και χρησιμοποιούνται από κυβερνήσεις ως δικαιολογία.
«Ως εξελικτικός βιολόγος ενοχλούμαι όταν οι λήπτες των αποφάσεων επικαλούνται τη λέξη ενδημικός ως δικαιολογία για να κάνουν λίγα ή τίποτα. Υπάρχουν περισσότερα στην παγκόσμια πολιτική υγείας από το να μάθουμε να ζούμε με τον ενδημικό ροταϊό, την ηπατίδιδα C ή την ιλαρά» λέει.
«Το να δηλώνουμε ότι μια λοίμωξη θα γίνει ενδημική δεν λέει τίποτα για το πόσος καιρός θα χρειαστεί για να φτάσει σε στάση, ποιος θα είναι ο ρυθμός των λοιμώξεων, η επίπτωση και οι θάνατοι, ούτε ποιο μέρος του πληθυσμού -και σε ποιες ομάδες- θα είναι ευάλωτο».
Ακόμα κι αν ο πανδημικός κοροναϊός γίνει ενδημικός σε κάποιες χώρες, αυτό δεν αποκλείει την εμφάνιση νέων παραλλαγών και νέων πανδημικών κυμάτων. «Ακόμα κι αν μια περιοχή φτάσει σε μια ισορροπία -είτε χαμηλών είτε υψηλών επιπέδων ασθένειας και θανάτου- αυτό μπορεί να διαταραχθεί όταν εμφανιστεί ένα νέο στέλεχος με άλλα χαρακτηριστικά» γράφει ο δρ Κατζουράκης.
Πώς θα εξελιχθεί ο ιός;
Αρκετοί επιδημιολόγοι έχουν προβεί στην αισιόδοξη εκτίμηση πως, καθώς ο κοροναϊός εξελίσσεται και παράλληλα ο πληθυσμός χτίζει σταδιακά ανοσία, η Covid-19 θα μετατραπεί σταδιακά σε ακίνδυνη εποχική λοίμωξη, όπως το κοινό κρυολόγημα που προκαλείται από άλλους ανθρώπινους κοροναϊός.
Ένα σύνηθες επιχείρημα είναι ότι οι ιοί γενικά δεν έχουν συμφέρον να σκοτώνουν τα θύματά τους, από τα οποία εξαρτώνται για να εξαπλωθούν. Αυτό όμως δεν ισχύει στην περίπτωση της τρέχουσας πανδημίας, διευκρινίζει ο δρ Κατζουράκης.
«Υπάρχει μια διαδεδομένη, υπεραισιόδοξη παρανόηση σύμφωνα με την οποία οι ιοί εξελίσσονται στην πάροδο του χρόνου ώστε να γίνονται πιο ήπιοι. Αυτό δεν ευσταθεί: δεν υπάρχει προκαθορισμένη εξελικτική έκβαση για να γίνει ο ιός πιο ακίνδυνος, ειδικά ιοί όπως ο SARS-CoV-2, στους οποίους το μεγαλύτερο μέρος της μετάδοσης έχει ήδη συμβεί πριν εμφανιστεί σοβαρή νόσος».
Με άλλα λόγια, ο ιός έχει ήδη μεταδοθεί όταν ο ασθενής έχει νοσήσει βαριά και επομένως δεν δέχεται εξελικτική πίεση για να γίνει λιγότερο θανατηφόρος.
«Λάβετε υπόψη το γεγονός ότι η Άλφα και η Δέλτα είναι πιο παθογόνες παραλλαγές από το αρχικό στέλεχος στη Γουχάν της Κίνας» επισημαίνει το άρθρο.
Η βέλτιστη προσέγγιση
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να προλάβουμε την εμφάνιση πιο επικίνδυνων παραλλαγών του κοροναϊού είναι να εμποδίσουμε τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό του, που δίνει ευκαιρία για εμφάνιση νέων μεταλλάξεων.
«Όσο περισσότερο πολλαπλασιάζεται ο ιός, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εμφάνισης προβληματικών παραλλαγών» γράφει ο δρ Κατζουράκης, υπενθυμίζοντας ότι η Δέλτα πρωτοεμφανίστηκε στην Ινδία και η Όμικρον στη Νότια Αφρική, χώρες με υψηλό αριθμό κρουσμάτων την αντίστοιχη περίοδο».
Για τον λόγο αυτό η ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια έχει κρίσιμη σημασία, αφού μας προφυλάσσει από παραλλαγές που δυνητικά μπορούν να εμφανιστούν στην άλλη άκρη του πλανήτη. Χρήσιμη θα ήταν και η ανάπτυξη εμβολίων που καλύπτουν περισσότερες παραλλαγές, μαζί με την χρήση άλλων διαθέσιμων μέσων σε ευρύ, παγκόσμιο επίπεδο.
«Το να νομίζουμε ότι η ενδημικότητα είναι και ήπια και αναπόφευκτη δεν είναι απλώς λάθος, είναι επικίνδυνο» καταλήγει ο Άρης Κατζουράκης. «Αφήνει την ανθρωπότητα ευάλωτη σε πολλά ακόμα χρόνια ασθένειας, συμπεριλαμβανομένων των απρόβλεπτων επιδημικών κυμάτων».
