Στον ποταμό Μεκόνγκ, τον μεγαλύτερο στη νοτιοανατολική Ασία, η εξόρυξη άμμου προκάλεσε βύθιση του δέλτα, επιφέροντας την αλάτωση εύφορων εδαφών.
Σε ποταμό της Σρι Λάνκα η αλόγιστη εκσκαφή της άμμου αντέστρεψε τη ροή, φέροντοντας στην ενδοχώρα το αλμυρό νερό του Ινδικού Ωκεανού και, μαζί με αυτό, μέχρι και κροκόδειλους.
Πάνω από είκοσι νησάκια στην Ινδονησία «σβήστηκαν» από τον χάρτη, ενόσω η Σιγκαπούρη εισήγε εκατομμύρια τόνους άμμου για τη μαζική επέκτασή της.
Τα 186,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα άμμου που απαιτήθηκαν για να κατασκευαστούν τα τεχνητά νησιά Palm Islands και The World στο Ντουμπάι εξάντλησαν τα αποθέματα στον πυθμένα της θάλασσας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, καθιστώντας αναγκαία την εισαγωγή άμμου από την Αυστραλία για την ανέγερση του ψηλότερου κτιρίου στον κόσμο, του Burj Khalifa.
Καθώς εν τω μεταξύ ο πληθυσμός της Γης αυξάνεται και η αστικοποίηση εντείνεται -ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο- η ζήτηση για άμμο ολοένα και αυξάνεται για την ανέγερση ή επέκταση πόλεων, κάνοντας στις ακτές πιο ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν που ο ΟΗΕ κρούει πλέον τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται ενώπιον ακόμη μιας κρίσης: αυτή της άμμου.
Πιο πολύτιμη και από τον… χρυσό
Πρόκειται για τον πιο περιζήτητο φυσικό πόρο μετά το νερό, με αμέτρητες πια χρήσεις: στην παρασκευή οδοντόκρεμας, γυαλιού, οθόνες κινητών, τσιπ υπολογιστών, εμφυτευμάτων στήθους, καλλυντικών, χαρτιού, μπογιάς, πλαστικών, πρωτίστως όμως σκυροδέματος.
Του βασικού οικοδομικού υλικού -με σύνθεση 10% τσιμέντο, 15% νερό και 75% άμμο- η παραγωγή του οποίου σήμερα ξεπερνά τα 4 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως.
Ενδεικτικά, για ένα σπίτι απαιτούνται κατά μέσο όρο 200 τόνοι άμμου, για ένα νοσοκομείο 3,000 τόνοι και για περίπου 1,5 χιλιόμετρο αυτοκινητόδρομου 15.000 τόνοι.
Όχι άμμου από ερήμους -καθώς λόγω μορφολογίας θεωρείται ακατάλληλη για τις κατασκευές- αλλά από παραλίες και από τον πυθμένα ποταμών, λιμνών και θαλασσών.
Όμως πλέον τη χρησιμοποιούμε πολύ πιο γρήγορα και αχόρταγα από ό,τι μπορεί να την παράγει η φύση και ο πλανήτης.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, σήμερα εξορύσσονται πάνω από 50 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου και αμμοχάλικου ετησίως. Ποσότητα που αναλογεί σε περίπου 17 κιλά ανά άτομο την ημέρα και θα αρκούσε για να χτιστεί γύρω από ολόκληρη τη Γη ένα τείχος ύψους και πλάτους 27 μέτρων.
Δεν είναι απορίας άξιο λοιπόν που το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) προειδοποιεί στην τελευταία έκθεσή του ότι ο κόσμος κινδυνεύει σήμερα να ξεμείνει από άμμο.
Όμως η απειλή είναι πολλαπλή…
Μια πολλαπλή κρίση
Βασική αιτία αποτελεί το ότι η εξόρυξη, η προμήθεια, η χρήση και η διαχείριση της άμμου -μια βιομηχανία άνω των 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων- παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτες σε πολλές περιοχές του κόσμου.
Γεγονός που με τη σειρά του προκαλεί μια αλυσίδα περιβαλλοντικών και, πλέον, και οικονομικών προκλήσεων ανά τον πλανήτη.
Η άμμος είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία ολόκληρων οικοσυστημάτων και για τη στήριξη της βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένων θαλάσσιων φυτών που λειτουργούν ως καταβόθρες άνθρακα ή φιλτράρουν το νερό.
Η αλόγιστη εξόρυξή της από ποτάμια και παράκτια ή θαλάσσια οικοσυστήματα μπορεί να οδηγήσει σε διάβρωση του εδάφους, απώλεια της φυσικής προστασίας από έντονα καιρικά φαινόμενα και από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Επιπλέον, εντείνει τον κίνδυνο για αλάτωση των υδροφόρων οριζόντων και καλλιεργειών, θέτοντας έτσι υπό απειλή μέσα διαβίωσης: την παροχή πόσιμου νερού, την παραγωγή τροφίμων, την αλιεία, την τουριστική βιομηχανία.
«Βρισκόμαστε τώρα στο σημείο όπου οι ανάγκες και οι προσδοκίες των κοινωνιών μας δεν μπορούν να καλυφθούν χωρίς βελτιωμένη διακυβέρνηση των πόρων άμμου», υπογραμμίζει στον πρόλογο της έκθεσης η Σίλα Αγκάργουαλ Χαν, διευθύντρια του Οικονομικού Τμήματος του UNEP.
«Αν ενεργήσουμε τώρα», τονίζει, «είναι ακόμα δυνατό να αποφευχθεί μια κρίση άμμου».
Λήψη μέτρων τώρα ή ποτέ
Αν και κρίσιμης σημασίας για το περιβάλλον και την οικονομική ανάπτυξη, η άμμος ακόμη δεν αναγνωρίζεται ως στρατηγικός φυσικός πόρος, όπως το νερό.
«Οι πόροι άμμου δεν είναι ανεξάντλητοι και πρέπει να τους χρησιμοποιήσουμε με σύνεση», επισημαίνει ο Πασκάλ Πεντούτσι, διευθυντής της Βάσης Δεδομένων Παγκόσμιων Πόρων του UNEP και γενικός συντονιστής της νέας έκθεσης.
«Εάν μπορούμε να κατανοήσουμε πώς να διαχειριστούμε το πιο εξαγόμενο στερεό υλικό στον κόσμο, μπορούμε να αποτρέψουμε μια κρίση και να προχωρήσουμε προς μια κυκλική οικονομία».
Ως εκ τούτου, οι αξιωματούχοι του ΟΗΕ προτείνουν να αναπτυχθεί ένα διεθνές πρότυπο για τον τρόπο εξαγωγής της άμμου.
Συνιστούν την απαγόρευση της διαδικασίας από τις παραλίες, χαρακτηρίζοντας το μέτρο ζωτικής σημασίας για την ανθεκτικότητα των ακτών, του περιβάλλοντος και της οικονομίας.
Υπογραμμίζουν την ανάγκη σημαντικών βελτιώσεων στη βυθοκόρηση, ώστε να μην βλάπτει τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Καλούν σε επαναχρησιμοποίηση άμμου από ανακυκλωμένα υλικά, όπως το σκυρόδεμα και τα απορρίμματα εξόρυξης, καθώς και τη χρήση εναλλακτικών οικοδομικών υλικών.
Και υπογραμμίζουν τη σημασία χαρτογράφησης και επόπτευσης των υφιστάμενων πόρων άμμου, με προσεγγίσεις στη διαχείρισή της που θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε περιοχής.
Μέτρο, με το οποίο ευελπιστούν ότι θα καταπολεμηθεί και το εκτεταμμένο λαθρεμπόριο.
Τόσο, ώστε να γίνεται εδώ και χρόνια λόγος για τη «μαφία της άμμου», η οποία έχει συν τω χρόνω εξαπλωθεί από την Ασία έως τη βόρεια Αφρική και την Καραϊβική, με κυκλώματα που κάθε χρόνο κλέβουν τόνους άμμου, εξασφαλίζοντας παράνομα κέρδη ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.
