Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε έξι μήνες μετά την συζήτησή του στο Υπουργικό Συμβούλιο τον περασμένο Μάρτιο, το νέο νομοσχέδιο για τους προστατευόμενους μάρτυρες, που είχε προκαλέσει θόρυβο για διαφωνίες μεταξύ των υπουργών.
Οι διαφορετικές απόψεις πράγματι καταγράφηκαν , αλλά ήταν σε λάθος βάση δεδομένου ότι πρόκειται για οδηγία που δεν αφορά ποινικές υποθέσεις π.χ Novartis αλλά διοικητικές- αστικές.
Τι αφορά
Αφορά δε καταγγελίες ( Άρθρο 4 Καθ’ ύλην πεδίο εφαρμογής ) για παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου, στους τομείς π.χ των δημόσιων συμβάσεων, των τραπεζών , της δημόσιας υγείας , της ιδιωτικής ζωής κλπ.
Ενσωματώνει την οδηγία 2019/1937 για την προστασία προσώπων (μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος) που αποκαλύπτουν παραβάσεις του ενωσιακού δικαίου και δεν αφορά την ποινική διαδικασία (π.χ περίπτωση Novartis) αλλά διοικητική- αστική διαδικασία εξ ου και η παρανόηση στο υπουργικό. Για το ποινικό σκέλος ούτως ή άλλως υπάρχουν οι πρόνοιες των κωδίκων. Η συγκεκριμένη οδηγία, αφορά κυρίως το διοικητικό μέρος μιας καταγγελίας, κυρίως από υπάλληλους δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων για παραβιάσεις του ενωσιακού Δικαίου, ώστε να μην εκτίθενται σε εκδικητικά μέτρα- αντίποινα όπως π.χ
α) παύση, απόλυση ή ισοδύναμα μέτρα,
β) υποβιβασμό ή στέρηση προαγωγής,
γ) μεταβίβαση καθηκόντων, αλλαγή τόπου εργασίας, μείωση μισθού, μεταβολή του ωραρίου εργασίας,
δ) στέρηση κατάρτισης,
ε) αρνητική αξιολόγηση επιδόσεων ή αρνητική επαγγελματική σύσταση κ.α
Η προστασία της ανωνυμίας τους
Είναι χαρακτηριστικό ότι με το σχέδιο νόμου παρέχεται πλήρης προστασία εφόσον (Άρθρο 7 Προϋποθέσεις για την προστασία των αναφερόντων) :
1. Οι αναφέροντες παραβιάσεις δικαιούνται προστασίας, εφόσον, κατά τον χρόνο της αναφοράς είχαν βάσιμους λόγους να θεωρούν ότι οι πληροφορίες σχετικά με τις αναφερόμενες παραβιάσεις ήταν αληθείς και εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος.
2. Οι αναφέροντες παραβιάσεις, που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος, δικαιούνται προστασίας όταν υποβάλλουν την αναφορά είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά ή με δημόσια αποκάλυψη, καθώς και όταν προβούν σε αναφορά στα οικεία θεσμικά και λοιπά όργανα και οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
3. Πρόσωπα, τα οποία προέβησαν σε εσωτερική ή εξωτερική αναφορά, ή σε δημόσια αποκάλυψη σχετικά με παραβιάσεις ανωνύμως και στη συνέχεια ταυτοποιήθηκαν και υφίστανται αντίποινα, δικαιούνται προστασίας σύμφωνα με τον παρόντα, υπό τον όρο ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζονται στην παρ. 1.
Δηλαδή εν ολίγοις η καταγγελία τους, πίστευαν ότι είναι αληθής ή προφανώς δεν προβαίνουν εσκεμμένα σε ψευδή ή εκδικητική αναφορά. Αυτό αφορά εν πολλοίς και τη διαφωνία για το πότε θα μπορεί να “αποχαρακτηρίζεται” ένας μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος με αφορμή μια πρόβλεψη της οδηγίας η οποία ανέφερε:
“Προκειμένου να απολαμβάνουν προστασία βάσει της παρούσας οδηγίας, οι καταγγέλλοντες θα πρέπει να έχουν βάσιμους λόγους να θεωρούν, βάσει των περιστάσεων και των πληροφοριών που έχουν στη διάθεσή τους κατά τον χρόνο της αναφοράς, ότι τα ζητήματα που καταγγέλλουν είναι αληθή.
Η απαίτηση αυτή αποτελεί σημαντική δικλείδα ασφαλείας έναντι κακόβουλων, επιπόλαιων ή καταχρηστικών αναφορών, καθώς διασφαλίζει ότι τα άτομα, τη στιγμή της αναφοράς, που ηθελημένα και εν γνώσει τους κατήγγειλαν εσφαλμένες πληροφορίες δεν χαίρουν προστασίας.
Ταυτόχρονα, η απαίτηση αυτή διασφαλίζει ότι η προστασία δεν χάνεται σε περίπτωση που ο καταγγέλλων έχει αναφέρει ανακριβή πληροφορία όσον αφορά παραβιάσεις υποπίπτοντας σε σφάλμα με καλή πίστη.
Στο ίδιο πνεύμα, οι αναφέροντες θα πρέπει να δικαιούνται προστασία δυνάμει της παρούσας οδηγίας σε περίπτωση που θεωρούν εύλογα ότι οι αναφερόμενες πληροφορίες εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της. Τα κίνητρα των αναφερόντων κατά την αναφορά δεν θα πρέπει να σχετίζονται με την απόφαση για το εάν θα πρέπει να προστατεύονται”.
Η διαφωνία
Συγκεκριμένα η διαφωνία στο Υπουργικό είχε τεθεί στη διάσταση “πως θα αποδεικνύεται ότι αυτό το πρόσωπο είπε ηθελημένα ψέματα” ;
Η ένσταση δηλαδή αφορούσε τη δικλείδα ασφαλείας περί εσκεμμένου ψεύδους για να αρθεί το καθεστώς προστασίας, αφού θεωρείται πως η είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχτεί κάτι τέτοιο.
Το είχε μάλιστα περιγράψει τότε ο Μάκης Βορίδης , δημόσια: “….να βάλουμε θεσμικές εγγυήσεις ώστε βεβαίως αυτοί οι μάρτυρες να παίζουν τον ρόλο τους αλλά ταυτόχρονα να είναι και, υπό μια ευρεία έννοια, υπεύθυνοι για αυτά τα οποία καταθέτουν, αν τυχόν τα έχουν καταθέσει ψευδώς. Αυτό συζητάμε και όχι την ειλικρινή κατάθεση. Την ψευδορκία μάρτυρα όμως… να μην την ελέγξουμε;
Αυτόν ο οποίος χρησιμοποιείται προκειμένου να στοχοποιήσει πολιτικούς αντιπάλους, να μην τον ελέγξουμε; Αυτή είναι η συζήτηση. Παρεμπιπτόντως, υπάρχουν πρόνοιες σε όλα τα νομοσχέδια και στην Οδηγία, για τα ζητήματα αυτά και απλώς πρέπει να δει κανείς τις ισορροπίες και τις κατάλληλες σταθμίσεις που πρέπει να κάνει”.
Δικλείδες και αποκάλυψη
Για την προστασία των μαρτύρων υπάρχουν συγκεκριμένες πρόνοιες για την προστασία και ανωνυμία τους αλλά προβλέπεται και διαδικασία αποκάλυψης των στοιχείων της ταυτότητάς τους εφόσον (μεταξύ άλλων) απαιτείται “για τη διασφάλιση των υπερασπιστικών δικαιωμάτων του αναφερομένου”(σ.σ του προσώπου σε βάρος του οποίου στρέφεται). Χαρακτηριστικά το άρθρο 14 του νομοσχεδίου αναφέρει:
(Άρθρο 14 Υποχρέωση εμπιστευτικότητας (άρθρο 16, παρ. 1 άρθρου 12 και παρ. 1 άρθρου 9 της Οδηγίας)
1. Για όσο διάστημα απαιτείται για την πρόληψη και την αντιμετώπιση προσπαθειών παρεμπόδισης της αναφοράς, παρακώλυσης, ματαίωσης ή καθυστέρησης των μέτρων παρακολούθησης, ιδίως όσον αφορά στις έρευνες, ή προσπαθειών ταυτοποίησης των αναφερόντων, δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και κάθε είδους πληροφορίες που οδηγούν, άμεσα ή έμμεσα, στην ταυτοποίηση του αναφέροντος δεν αποκαλύπτονται σε οποιονδήποτε άλλον πέρα από τα εξουσιοδοτημένα μέλη του προσωπικού που είναι αρμόδια να λαμβάνουν, ή να παρακολουθούν τις αναφορές, εκτός αν συγκατατεθεί σχετικά ο αναφέρων. Την ίδια υποχρέωση έχουν και ο αναφερόμενος και κάθε τρίτο πρόσωπο που κατονομάζεται στην αναφορά. Προς τον σκοπό αυτό, οι φορείς των Κεφαλαίων Γ΄ και Δ΄ λαμβάνουν τα κατάλληλα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα, όπως τεχνικές ψευδωνυμοποίησης, κατά την παρακολούθηση της αναφοράς και την επικοινωνία με τις αρμόδιες αρχές.
2. Κατά παρέκκλιση από την παρ. 1, η ταυτότητα του αναφέροντος και κάθε άλλη πληροφορία που αναφέρεται στην παρ. 1 μπορεί να αποκαλύπτεται μόνο στις περιπτώσεις που απαιτείται από το ενωσιακό ή εθνικό δίκαιο, στο πλαίσιο ερευνών αρμόδιων αρχών ή στο πλαίσιο δικαστικών διαδικασιών, και εφόσον αυτή είναι αναγκαία για την εξυπηρέτηση των σκοπών του παρόντος ή για τη διασφάλιση των υπερασπιστικών δικαιωμάτων του αναφερομένου.
3. Αποκαλύψεις δυνάμει της παρ. 2 γίνονται αφού προηγηθεί έγγραφη ενημέρωση του αναφέροντος σχετικά με τους λόγους αποκάλυψης της ταυτότητάς του και λοιπών εμπιστευτικών στοιχείων, εκτός αν η ενημέρωση αυτή υπονομεύει τις έρευνες ή τις δικαστικές διαδικασίες. Αδικαιολόγητη παράλειψη της ενημέρωσης συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα, για τους υπαγόμενους σε διατάξεις πειθαρχικού δικαίου. Μετά από την ενημέρωση, ο αναφέρωv δικαιούται να υποβάλει εγγράφως παρατηρήσεις, οι οποίες δεν γνωστοποιούνται σε κανέναν και δεν αναστέλλουν την αποκάλυψη. Δεν θίγονται περαιτέρω διασφαλίσεις της ταυτότητας του αναφέροντος και των πληροφοριών από τις οποίες μπορεί αυτή να συναχθεί, που προβλέπονται από ειδικές διατάξεις ενωσιακού ή εθνικού δικαίου”.
