Στις 6, 7 και 8 ΙανουαÏίου 2023 τα δÏώμενα των Φώτων στη ΔÏάμα

Ένα σÏντομο οδοιποÏικό

στα μπαμποÏγεÏα της Καλής Î’ÏÏσης

και στους αÏάπηδες του ΜοναστηÏακίου

 

ΕΘΙΜΑ και συνήθειες που άντεξαν 2.500 χÏόνια στην ελληνική γη και συνοδεÏουν πάντα τα ΧÏιστοÏγεννα και την ΠÏωτοχÏονιά. Έθιμα που αναβιώνουν  κυÏίως με το τέλος του ΔωδεκαημέÏου, τα Φώτα και μιλοÏν για την ευετηÏία της νέας χÏονιά.

ΠεÏιέχουν μέσα τους τη διονυσιακή λατÏεία, παγανιστικά στοιχεία και πολλά άλλα από το πέÏασμα των αιώνων μέχÏι και σήμεÏα.

Για δÏο χÏόνια, οι εκδηλώσεις αυτές έκαναν πίσω, μιας και η πανδημία και τα αυστηÏά μέτÏα κατά του κοÏωνοϊοÏ, υποβάθμισαν τις εκδηλώσεις. Αυτή τη φοÏά όμως, επανέÏχονται δυναμικά στο Ï€Ïοσκήνιο σε όλη την πεÏιοχή της ΔÏάμας.

ΜπαμποÏγεÏοι, τσολιάδες, γκιλίγκες, αÏάπηδες, αÏκουδιάÏηδες, εÏζωνοι, μπάμπιντεν, μωμόγεÏοι. ΜοναστηÏάκι, ΞηÏοπόταμος, ΠετÏοÏσα, ΠÏÏγοι, Καλή Î’ÏÏση, Βώλακας, ΠαγονέÏι και Καλλίφυτος.

Στη χώÏα των Ηδωνών

Μια Ï€Î¿Î»Ï ÎµÎ½Î´Î¹Î±Ï†Î­Ïουσα κατάταξη κάνει ο ΔÏαμινός συγγÏαφέας κ. Γ. Κ. Χατζόπουλος στο βιβλίο του, «Η ΕμβÏυακή ΜοÏφή του  ΘεάτÏου και η ΛατÏεία του ΔιονÏσου στη ΧώÏα των Ηδωνών», όπου τα κατατάσσει τα λαϊκά δÏώμενα της Ηδωνίδας Γης σε δυο βασικές ομάδες:

Α) Με βάση το λίκνο της γένεσής τους.

Î’) Με βάση τη θεατÏική ή μη πληÏότητά τους.

Τα δÏώμενα με βάση το λίκνο της γένεσής τους, τα διακÏίνουμε σε γηγενή και σε δÏώμενα που μεταφέÏανε με τα συντÏίμμια της ψυχής τους οι Ï€Ïόσφυγες από τη ΘÏάκη και τον Πόντο μετά την ανήκουστη στην ανθÏώπινη ιστοÏία ΜικÏασιατική ΚαταστÏοφή του 1922.

Στα γηγενή δÏώμενα ανήκουν η «Τσέτα» του ΜοναστηÏακίου, οι «ΜπαμποÏγεÏοι» ή τα « ΜπαμποÏγεÏα» της Καλής Î’ÏÏσης, οι «ΧαÏάπες» ή το «ΚαÏναβάλι» του Βώλακα, η «ΓιοÏτή της Μπάμπως» της ΠετÏοÏσας, « ο ΑÏκουδιάÏης» των ΠÏÏγων, οι ΑÏάπ’ δις» της Îικήσιανης, του ΞηÏοποτάμου, του ΠαγονεÏίου και ο «ΓιοÏδας» της ΧωÏιστής.

Στα Ï€Ïοσφυγικά δÏώμενα ανήκουν οι «ΜωμόγεÏοι» του ΠεÏιθωÏίου, «τ’  Αιιδίτσας» και «τη Χουσπαντιών» της Πλατανιάς, «τα ΚαλογέÏ’κα» του Καλαμπακίου, «ο ΚαλόγεÏος» της ΜαυÏολεÏκης, «τα ΑναστενάÏια» της ΜαυÏολεÏκης και οι «ΚαÏαχοτζάδες» της ΚαλλιφÏτου.

Με βάση τη θεατÏική πληÏότητά τους τα διακÏίνουμε:

Α. Στα γηγενή που αναφέÏθηκαν πιο πάνω (του ΜοναστηÏακίου, των ΠÏÏγων, της ΠετÏοÏσας, του Βώλακα, της Κ Î’ÏÏσης στα Ï€Ïοσφυγικά της Πλατανιάς, του ΠεÏιθωÏίου, της ΚαλλιφÏτου) και

Î’. Σ’  εκείνες τις εκδηλώσεις του Î»Î±ÏŠÎºÎ¿Ï Î¼Î±Ï‚ πολιτισμοÏ, που φιλοξενοÏν θεατÏικά στοιχεία, όπως είναι τα Κάλανδα, η ΚουσκουβάÏα, το Κάψιμο του ΓιοÏδα στη ΧωÏιστή, τα ΑναστενάÏια της ΜαυÏολεÏκης κ.ά.

Η Κοινότητα της Καλής Î’ÏÏσης και τα μπαμποÏγεÏα

Ο οικισμός της Καλής Î’ÏÏσης, βÏίσκεται είκοσι δÏο χιλιόμετÏα νοτιοδυτικά της πόλης της ΔÏάμας και επτά από την πόλη  της ΠÏοσοτσάνης. Είναι κτισμένος στις Î’.Α. υπώÏειες του Μενοικίου ÏŒÏους.

Το αÏχικό όνομα του Î¿Î¹ÎºÎ¹ÏƒÎ¼Î¿Ï Î®Ï„Î±Î½ ΓκόÏνιτσα (από το Σλαβικό NAGORE = Ï€Ïος τα πάνω).

ΑÏχικά αναγνωÏίσθηκε ως Κοινότητα ΓκοÏνίτσης, Î’.Δ. 14-4-1923 Φ.Ε.Κ. Α΄80 (1923). ΠÏοήλθε από την Κοινότητα Καλλιθέας Ζίχνης (σημ. Καλλιθέας).

Μετονομάσθηκε το 1927 σε Κοινότητα Καλής Î’ÏÏσης από τα πολλά νεÏά που έχει ο οικισμός, τα οποία ξεκινοÏν από τις πλαγιές του Μενοικίου και διαποτίζουν τους αγÏοÏÏ‚.

Οι κάτοικοι του Î¿Î¹ÎºÎ¹ÏƒÎ¼Î¿Ï ÎµÎ¯Î½Î±Î¹ στην πλειοψηφία τους γηγενείς τα Ï„Ïία τέταÏτα πεÏίπου. ΥπάÏχουν και Ï€Ïόσφυγες από τον Πόντο, την Ανατολική ΘÏάκη και την ενδοχώÏα της Îœ. Ασίας, οι οποίοι εγκατασταθήκανε σ’  αυτόν μετά την Ï„Ïαγική ΜικÏασιατική καταστÏοφή.

Οι ελληνικές και λατινικές επιγÏαφές, που βÏέθηκαν στην πεÏιοχή, τα άφθονα  νομίσματα (χÏυσά – αÏγυÏά – χάλκινα), τα οποία Ï€ÏοέÏχονται από τον οικισμό, η παÏουσία Ï€ÏοϊστοÏÎ¹ÎºÎ¿Ï Î¿Î¹ÎºÎ¹ÏƒÎ¼Î¿Ï ÎºÎ±Î¸ÏŽÏ‚ και το ιεÏÏŒ του ΔιονÏσου, δηλώνουν εÏγλωττα ότι η πεÏιοχή είχε συγκεντÏώσει Ï€Î¿Î»Ï Î½Ï‰Ïίς το ενδιαφέÏον των ανθÏώπων, γι αυτό υπήÏξε και θέατÏο έντονων συγκÏοÏσεων, όπως διαφαίνεται από τους πολλοÏÏ‚ τάφους και τις επιτÏμβιες στήλες.

Στη πεÏιοχή αυτή οι κωμήτες Tasibasteni συνδέθηκαν στενά με τη λατÏεία του Î¸ÎµÎ¿Ï Î”Î¹Î¿Î½Ïσου και τη λατÏεία των νεκÏών.

Οι κάτοικοι της Καλής Î’ÏÏσης, διακÏίνονται για τη βαθιά   θÏησκευτικότητά τους. ΤοÏτο διαφαίνεται από την παÏουσία ναών και παÏεκκλησίων, όπως του Αγίου Îικολάου, της Αγίας ΜαÏίνας, του ΠÏοφήτη Ηλία, του Αγίου ΓεωÏγίου, της ΜεταμοÏφώσεως, του ΣωτήÏος, του Αγίου Βλασίου κ.ά.

Ο Άγιος Îικόλαος, ο οποίος κτίσθηκε Ï€Ïιν από το 1848, διαθέτει εξαιÏετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο και Αγία ΤÏάπεζα.

Η Αγία ΜαÏίνα, μονόχωÏη εκκλησία, σÏμφωνα με την επιγÏαφή που υπάÏχει στη δυτική όψη, οικοδομήθηκε επί των ημεÏών του αοιδίμου ΜητÏοπολίτου ΔÏάμας ΓεÏÎ¼Î±Î½Î¿Ï Ï„Î¿Ï… Γ΄ το 1883. Κάηκε το 1914  και ανοικοδομήθηκε από τον αοίδιμο ΜητÏοπολίτη ΔÏάμας Αγαθάγγελο τον Μάγνητα.

Έντονη είναι η συμμετοχή των κατοίκων της Καλής Î’ÏÏσης στον Μακεδονικό Αγώνα. Ο Ιωάννης ΜάÏτζος διετέλεσε Ï€ÏωτοπαλίκαÏο του ΔοÏκα, οπλαÏÏ‡Î·Î³Î¿Ï Ï„Î¿Ï… ÎœÎ±ÎºÎµÎ´Î¿Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Î‘Î³ÏŽÎ½Î±, ενώ στον αγώνα   κατά των κομιτατζήδων διακÏίθηκαν οι: Κάλλιας Βασίλειος, Λιώκας ΔημήτÏιος, Λιώκας Ιωάννης κ.ά.

Οι ΚαληβÏυσιώτες πλήÏωσαν ακÏιβά τη συμμετοχή τους στον Μακεδονικό Αγώνα και την ελληνικότητά τους κατά τη βουλγαÏική κατοχή 1941-1944.

ΚÏÏια ασχολία των κατοίκων η καπνοκαλλιέÏγεια και η σιτοκαλλιέÏγεια. Κάθε χÏόνο 6-8 ΙανουαÏίου, τελοÏνται στον οικισμό εκδηλώσεις με την ονομασία «ΜπαμποÏγεÏα».

Κατά το χÏονικό διάστημα από 6 μέχÏι 8 ΙανουαÏίου οι κάτοικοι της Καλής Î’ÏÏσης ποιος ξέÏει πόσα χÏόνια και από πότε τελοÏν μέχÏι σήμεÏα και με αμείωτο ενδιαφέÏον τα δÏώμενά τους, τα οποία αÏέσκονται να αποκαλοÏν « ΜπαμποÏγεÏα» και όχι ΜπαμποÏγεÏους, όπως έχει καταγÏαφεί επιστημονικά το δÏώμενο.

ΓÏÏω στο απόγευμα της 6ης ΙανουαÏίου, Î±Ï†Î¿Ï Ï€Ïώτα Ï€ÏοετοιμαστοÏν κατάλληλα σε κάποιους χώÏους, που συνήθως είναι τα σπίτια τους, οι ΜπαμποÏγεÏοι, οÏμητικοί και υπεÏκινητικοί, ξεχÏνονται στους δÏόμους στενοÏς   και πλακόστÏωτους της Καλής Î’ÏÏσης. Και αυτή η υπεÏκινητικότητά τους χαÏακτηÏίζεται εÏλογα από μια διαχÏονικότητα που μας οδηγεί αβίαστα στους πιστοÏÏ‚ οπαδοÏÏ‚ του Î¸ÎµÎ¿Ï Ï„Î·Ï‚ χαÏάς, της διασκέδασης, του οίνου, της αμπέλου και γενικά της βλάστησης.

Στο κεφάλι φέÏουν μιαν ιδιόμοÏφη μάσκα, κατασκευασμένη από χοντÏÏŒ υφασμένο και Î»ÎµÏ…ÎºÎ¿Ï Ï‡Ïώματος Ïφασμα που στα δÏο άνω άκÏα της φέÏει ομοιώματα κεÏάτων, τα οποία φιλοξενοÏν στην κοÏυφή τους θυσανωτή Ï€Ïοβιά από μαÏÏη κατσίκα ή Ï€Ïόβατο. Η μάσκα συμπληÏώνεται με άλλα κομμάτια Ï€Ïοβιάς, τα οποία αποτυπώνουν τα φÏÏδια και το μουστάκι, που φÏοντίζουν να είναι ευτÏαφές. Την οδοντοστοιχία του Ï€Ïοσωπείου συμπληÏώνουν δÏο σειÏές από εννιά φασόλια και σκόÏδα. ΚÏÏιο φόÏεμά τους είναι το λευκό ποδήÏες εσώÏουχο και η γοÏνα.

Στην πλάτη σχηματίζεται ήβος με την Ï€Ïοσθήκη Ïακών ή και μικÏÎ¿Ï Ï€Ïοσκεφάλου.  Την όλη αμφίεση συμπληÏώνουν κουδοÏνια μεταλλικά δεμένα με επιμέλεια στη μέση. Ένα μεγάλο κουδοÏνι, που το ονομάζουν μπατάλι  δένεται στο μπÏοστινό μέÏος της ζώνης και φτάνει λίγο κάτω από τα γεννητικά ÏŒÏγανα. Σ’ όλη τη διάÏκεια της πεÏιπλάνησής τους    στα πλακόστÏωτα στενοσόκακα οι ΜπαμποÏγεÏοι Ï€Ïοβαίνουν σε τέτοιες κινήσεις, ώστε να Ï€Ïοκαλείται εκκωφαντικός θόÏυβος από την ήχηση των κουδουνιών.

Στο σημείο αυτό θα παÏαθέσουμε πεÏιγÏαφή κάποιας συμβολικής κίνησης των ΜπαμποÏγεÏων.

ΚινοÏνται με ελαφÏά κλίση του σώματος Ï€Ïος το μπατάλι κινείται έτσι, ώστε να υποδηλώνεται Ï€Ïοσπάθεια για γενετήσια Ï€Ïάξη. ΠÏοφανώς το μπατάλι στο δÏώμενο της Καλής Î’ÏÏσης αντικατέστησε το φαλλό, σÏμβολο αναγκαίο, κατά την τέλεση των Διονυσιακών εοÏτών, ιδιαίτεÏα των φαλληφοÏίων ή φαλλαγωνίων.

Θα ήθελα ακόμη με την αναφοÏά στην παÏουσία των κουδουνιών, τα οποία συμπληÏώνουν  σκευή των ΜπαμποÏγεÏων, να σημειώσω τα ακόλουθα: ΔÏο από τα χαÏακτηÏιστικά επίθετα, δηλωτικά των ιδιοτήτων, που συνοδεÏουν το θεό Διόνυσο είναι και τα ΕÏιβόας και Î’Ïόμιος.

ΠÏοφανώς οι κάτοικοι της Καλής Î’ÏÏσης, «τα αγγόνια του Βάκχου», όπως αυτοαποκαλοÏνται καυχοÏμενοι, έκÏιναν ότι δεν ήταν αÏκετές οι κÏαυγές των ΜπαμποÏγεÏων για να επιβεβαιώσουν την αλήθεια των δÏο πιο πάνω επιθέτων του Î¸ÎµÎ¿Ï Ï„Î¿Ï…Ï‚, που τόσο λάτÏεψαν κατά τον 3ο Ï€.Χ. αιώνα, απόδειξη η αποκάλυψη ιεÏÎ¿Ï Î»Î±Ï„Ïείας του, αλλά Ï€Ïοσθέσανε και τα μεταλλικά κουδοÏνια με το θοÏυβώδη, εκκωφαντικό και διαπεÏαστικό τους ήχο, που συμβάλλει στην Ï€Ïόκληση ιεÏής μανίας, τόσο Ï€ÏοσφιλοÏÏ‚ στο θεό Διόνυσο.

Οι ΜπαμποÏγεÏοι βÏίσκονται σε διαÏκή κίνηση. Δεν αφήνουν χώÏο, τον οποίο να μη επισκέπτονται. ΠέÏα   από την πλατεία του χωÏÎ¹Î¿Ï ÎºÎ±Î¹ τα καφενεία, δεν διστάζουν να μπουν και στους αÏλειους  χώÏους, όπου αναζητοÏν  τους ενοίκους για να τους χτυπήσουν στην πλάτη ή σ’  όποιο άλλο μέÏος του σώματος μποÏοÏν με το γεμάτο στάχτη σακουλάκι τους. ΠαÏάλληλα επιχειÏοÏν να συλλάβουν και αιχμαλώτους τους, όσους μποÏοÏν βέβαια. Η καταδίωξη είναι συνεχής και ο σκοπός της η εικονική λήψη δώÏου. ΕυθÏÏ‚ ως το πάÏουν, τους απελευθεÏώνουν για να στÏαφοÏν στην καταδίωξη άλλου θÏματος.

Μας Ï€Ïοξένησε ιδιαίτεÏη εντÏπωση, κατά την έÏευνά μας κατά τα έτη 1960 – 1972, η Ï€Ïοσθήκη στο δÏώμενο του σάκου με τη στάχτη. ΕÏλογα κίνησε την πεÏιέÏγειά  μας, γιατί ήταν κάτι που δεν «έδενε» με το όλο δÏώμενο. Αναζητήσαμε την εξήγηση. Και αυτή μας ήÏθε από την αφήγηση του αείμνηστου γέÏοντα ΜάÏτζιου: « Το σακοÏλι με την στάχτη                        το επινοήσανε οι Ï€Ïοπάπποι μας στα χÏόνια της ΤουÏκοκÏατίας. Ήταν τότε που οι φοÏοεισπÏάκτοÏες έÏχονταν στο χωÏιό και με απάνθÏωπο Ï„Ïόπο τους έπαιÏναν φόÏο. Ήταν τόσο σκληÏοί, ώστε τους ξεγÏμνωναν τέτοιες ημέÏες  . Κι εκείνοι για να τους εκδικηθοÏνε βÏήκαν αυτόν τον Ï„Ïόπο με τη στάχτη. Και έτσι γλυτώνανε».

Ευφυές λοιπόν τέχνασμα των κατοίκων της Καλής Î’ÏÏσης για να εκδικηθοÏν τους καÏπωτές του τίμιου ιδÏώτα τους κάτω από το μανδÏα του αθώου και καθιεÏωμένου για εκατονταετηÏίδες δÏωμένου, που με τη Ïωμαλεότητά του και τον ψυχαγωγικό του χαÏακτήÏα είχε κεÏδίσει όχι μόνο την ανεκτικότητα, αλλά και το σεβασμό του ÏƒÏ„Ï…Î³Î½Î¿Ï ÎºÎ±Ï„Î±ÎºÏ„Î·Ï„Î®.

Αλλά και για την απαίτηση των ΜπαμποÏγεÏων για Ï€ÏοσφοÏά δώÏων εκ μέÏους των συλλαμβανομένων ως αιχμαλώτων Ï€Ïόθυμα μας έδωσε την εξήγηση ο γέÏοντας ΜάÏτζιος: «Τα ΜπαμποÏγεÏα ζητάνε δώÏα από τους αιχμαλώτους τους για να πάÏουν πίσω όσα είχαν αÏπάξει οι φοÏοεισπÏάκτοÏες από τους Ï€Ïοπάππους μας».

Η πεÏιπλάνηση στους δÏόμους και στις αυλές των σÏγχÏονων σατÏÏων θα συνεχισθεί μέχÏι να νυχτώσει.

Οι Ï„ÏιήμεÏες εκδηλώσεις στην Καλή Î’ÏÏση κοÏυφώνονται με την παÏωδία γάμου. Βέβαια και την ημέÏα αυτή η παÏουσία των ΜπαμποÏγεÏων είναι εντυπωσιακή. ΘοÏυβώδεις και υπεÏκινητικοί παÏίστανται σ’ όλες τις φάσεις του ÎµÎ¹ÎºÎ¿Î½Î¹ÎºÎ¿Ï Î³Î¬Î¼Î¿Ï….

Σε γενικές γÏαμμές ο εικονικός γάμος ακολουθεί το τυπικό του παÏÎ±Î´ÎµÎ¹ÏƒÎ¹Î±ÎºÎ¿Ï Î³Î¬Î¼Î¿Ï….

ÎÏ„Ïσιμο του γαμπÏοÏ, της νÏφης, εικονικός ιεÏέας, παÏωδιακή τέλεση του μυστηÏίου στην πλατεία του χωÏÎ¹Î¿Ï Î¼Îµ κωμικές συμβουλές και ευχές από τον ιεÏέα και τους παÏακολουθοÏντες το «μυστήÏιο». Βέβαια δεν λείπουν τα Ï€Ïοικιά της νÏφης φοÏτωμένα καλοστολισμένο άλογο να τα συνοδεÏουν οι συγγενείς των «νεονÏμφων».

Στο σημείο αυτό Ï€Ïέπει να επισημάνουμε ότι το Ïόλο της νÏφης υποδÏεται άνδÏας. ΤοÏτο το επέβαλε ο συντηÏητικός Ïόλος της γυναίκας, αλλά και η μοÏφή του δÏωμένου, η οποία κυÏιαÏχείται από το κωμικό στοιχείο. Η μεταμφίεση λοιπόν του άνδÏα σε γυναίκα ασφαλώς ενισχÏει την κωμικότητα του δÏωμένου, τόσο αναγκαία για την πιστή λατÏεία ενός Î¸ÎµÎ¿Ï Ï„Î±Ï…Ï„Î¹ÏƒÎ¼Î­Î½Î¿Ï… με την ψυχαγωγία και τη χαÏά της ζωής».

Ο Διονυσιακός Γάμος στη Καλή Î’ÏÏση

Για τον Διονυσιακό γάμο στην Καλή Î’ÏÏση, υπάÏχει και το παÏακάτω ποίημα που ακοÏγεται τις μέÏες αυτές:

Μετά από κÏασοκατάνυξη και οινοποσία, γάμος Ï„Ïανός θα γίνει στον χώÏο της πλατείας. Άλλοι τον λένε Διονυσιακό και άλλοι σατυÏικό, μα χÏόνια γίνεται το δÏώμενο αυτό, σε τοÏτο το χωÏιό.

[Ένα όμοÏφο ζευγάÏι

που στόχο τον γάμο έχει βάλει,

του γαμπÏÎ¿Ï Î±Ï†Î¿Ï Î· νÏφη του άÏεσε,

μα πιο πολÏ, η Ï€Ïοίκα μάλλον του γυάλισε.

Γίδια έχει καμία κατοσταÏιά,

και Ï€Ïόβατα νομίζω καμία διακοσαÏιά,

αμπέλια και καπνά- στÏέμματα πολλά,

μα πιο Ï€Î¿Î»Ï Î­Ï‡ÎµÎ¹ τόσηηηη ομοÏφιά.

Είναι βέβαια λίγο πιο ψηλιαααα

και θαÏÏείς έχει χαÏίσματα κÏυφά,

Ï€Ïόσεχε μόνο ΓαμπÏέ μην σε κάνει κεÏατά,

γιατί στην εποχή μας, συμβαίνουν και αυτά.

ΓαμπÏέ, την νÏφη, την βλέπω ζαβολιάÏα,

και τον κουμπάÏο να σου Ïίχνει την σφαλιάÏα

μην κουνήσει μόνο τον πισινό

και τον κουμπάÏο τον κάνει πιο ζωηÏÏŒ

Îα ζήσετε ΣωκÏάτη και Ευαγγελία

παιδία να κάνετε σωστά στην κοινωνία

μάθε τους πως στην ζωή έχει αξία

να μεγαλώνουν με μεγαλοψυχία.

Îα και από την Παναγία της Θάσου, ήÏθαν τα κουμπαÏιά

για να παντÏέψουν τα παιδιά,

δώÏα μας φέÏανε πολλά

μα πιο Ï€Î¿Î»Ï Î¼Î±Ï‚ δώσανε την καÏδιά

Η Θάσος είναι το πιο όμοÏφο νησί

στου Αιγαίου την κοÏυφή,

έχει παÏάδοση πολÏ

και το καλοκαίÏι θα είμαστε όλοι εκεί.

Γλεντήστε, χοÏέψετε με ψυχή

και αφήστε την κÏίση την οικονομική,

στην χώÏα αυτή, τίποτα δεν μας πτοεί,

αÏκεί να έχουμε υγεία πολÏ.

Îα έχετε όλοι εσείς “Καλή χÏονιάâ€

και στην Καλή Î’ÏÏση να έÏχεστε συχνά

γιατί το γλέντι και ο χοÏός καλά κÏατεί,

από του ΔιονÏσου την εποχή

Ευοί – Ευάν]

Ο Διονυσιακός Γάμος με πληÏοφοÏίες από τον ΔημήτÏη Σίδο.

Η Κοινότητα του ΜοναστηÏακίου και οι αÏάπηδες

Για το ΜοναστηÏάκι, ο ΔÏαμινός συγγÏαφέας κ. Γ. Κ. Χατζόπουλος στο βιβλίο του, «Η ΕμβÏυακή ΜοÏφή του  ΘεάτÏου και η ΛατÏεία του ΔιονÏσου στη ΧώÏα των Ηδωνών», γÏάφει σχετικά: «Με διάταγμα του 1924 έγινε η αÏχική αναγνώÏιση της Κοινότητας ΔÏανόβου, η οποία μετονομάστηκε σε Κοινότητα ΜοναστηÏακίου με το Διάταγμα του 1927. ΣήμεÏα ανήκει στο Δήμο ΔÏάμας».

Ο Στ. ΜεÏτζίδης αναφεÏόμενος στον οικισμό γÏάφει: «ΑÏκτικώς της ΔÏάμας (όπισθεν αυτής) εις απόστασιν ¾ της ÏŽÏας και εις τας υπωÏείας του ΔυσÏÏου (Βοζ δαγ) εντός φάÏαγγος υπάÏχει μικÏά τις κώμη (ΤÏάνοβο και ΔÏάνοβο) καλουμένη. ΑÏτη είναι το αÏχαίον «ΤÏανίψι ή ΤÏανίψας» ονομασθέν οÏτως υπό τινος Î»Î±Î¿Ï Ï„Î·Ï‚ ΘÏάκης, όστις είχεν αποικίαν ενταÏθα και τον οποίον ο Ξενοφών αναφέÏει. Αναμφιβόλως υπήÏχεν ενταÏθα αποικία του Î»Î±Î¿Ï Ï„Î¿Ïτου (400 Ï€.Χ.), το δε πεδινόν μέÏος, το Ï€Ïος την ΔÏάμαν πλησιάζον, υπάÏχουσιν, ως υποτίθεται, αÏχαιότητες, όπου και νομίσματα, αÏχαία και βυζαντινής εποχής, ευÏίσκοντα».

Ο Γ. Παπουτσής  αναφεÏόμενος στο τοπωνÏμιο «ΜοναστηÏάκι» γÏάφει: « Για την Ï€Ïοέλευση της ονομασίας του χωÏÎ¹Î¿Ï Î¼Î±Ï‚ πολλά έχουν ειπωθεί. Όμως δÏο φαίνονται να είναι οι επικÏατέστεÏες εκδοχές.

Λένε πολλοί ότι παλιότεÏα, αλλά ακόμη και σήμεÏα, υπήÏχαν πάÏα πολλά εκκλησάκια στη γÏÏω πεÏιοχή, αλλά και μέσα στο χωÏιό, όπως της Ζωοδόχου Πηγής ( η σπηλιά της Παναγίας), της Αγίας ΠαÏασκευής, του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου ΔημητÏίου, των Αποστόλων ΠέτÏου και ΠαÏλου, του Αγίου Βλασίου, του ΠÏοφήτη Ηλία κ.ά. Έτσι λοιπόν από τα πολλά εκκλησάκια, τα μοναστηÏάκια, πήÏα το όνομα ΜοναστηÏάκι.

Οι πεÏισσότεÏοι όμως από τους γέÏους του χωÏÎ¹Î¿Ï Ï…Ï€Î¿ÏƒÏ„Î·Ïίζουν ότι στη θέση της παλιάς εκκλησίας του Αγίου ΓεωÏγίου υπήÏχε στην εποχή της ΤουÏκοκÏατίας ένα μοναστήÏι. Ο Σουλτάνος όμως την εποχή της άλωσης, έδωσε στους μπέηδες της πεÏιοχής να το καταστÏέψουν. Η διαταγή όχι μόνο δεν εκτελέστηκε αλλά αντίθετα στην ίδια τοποθεσία δημιουÏγήθηκε ένας συνοικισμός. Από αυτό λοιπόν το παλιό μοναστήÏι, ο συνοικισμός πήÏε το όνομα «ΜοναστηÏάκι».

Αξιόλογη  είναι η συμμετοχή των κατοίκων στον Μακεδονικό Αγώνα. Στα χÏόνια της ΤουÏκοκÏατίας λειτουÏγοÏσαν στον οικισμό αÏÏεναγωγείο και παÏθεναγωγείο, με την φÏοντίδα των ΜουχταÏοδημογεÏόντων.

Οι κάτοικοι ασχολοÏνται με την εξόÏυξη μαÏμάÏων, την κτηνοτÏοφία και τις οικοδομικές εÏγασίες κυÏίως.

Οι αÏάπηδες του ΜοναστηÏακίου

Ένα από τα χωÏιά της ΔÏάμας που αναβιώνουν δÏώμενα του ΔωδεκαημέÏου, των ΧÏιστουγέννων, της ΠÏωτοχÏονιάς και των Θεοφανείων, είναι το ΜοναστηÏάκι.

ΣÏμφωνα με το Ï€ÏόγÏαμμα, την ΚυÏιακή 6 ΙανουαÏίου, ανήμεÏα των Θεοφανείων, στο ΜοναστηÏάκι ΔÏάμας και στην πλατεία του χωÏÎ¹Î¿Ï ÏƒÏ„Î¹Ï‚ 3 μ.μ. οι «ΑÏάπηδες» κοÏυφώνουν το τελετουÏγικό τους έÏγο, υπηÏετώντας και αναδεικνÏοντας τη συνέχεια ως σπουδαιότατη αξία ζωής.

Το μουσικοχοÏευτικό δÏώμενο συνεχίζει να λειτουÏγεί αναλλοίωτο και αυθεντικό, ενδυναμώνοντας έτσι την πίστη, ότι στο ΜοναστηÏάκι διασώζουν αÏχαιότατη παÏάδοση, που μεταφέÏεται, μεταβιβάζεται και μεταδίδεται βιωματικά και αυθεντικά στους νεότεÏους.

Το δÏώμενο των «ΑÏάπηδων», το πατÏοπαÏάδοτο αυτό έθιμο, αποτελεί για τους ΜοναστηÏακιώτες, σημείο αναφοÏάς, στο οποίο συναντιέται, συζευγνÏεται και συγχωνεÏεται το παÏελθόν με το παÏόν για να ποÏευτοÏν αÏμονικά στο μέλλον με βάθος και διάÏκεια.

Είναι οι Ïίζες που χάνονται στην αχλή και μέσα στις πηγές της ελληνικής μυθολογίας και ιστοÏίας. Είναι εκείνο το ιδιαίτεÏο γνώÏισμα που χαÏακτηÏίζει και επισφÏαγίζει την κοινοτική ταυτότητα του ΜοναστηÏακίου.

Η συμμετοχή στον ΤÏανό Κυκλικό ΧοÏÏŒ της κεντÏικής «πλατέας», θα ενισχÏσει και θα εδÏαιώσει στους τελεστές και τους εμψυχωτές την αυτοπεποίθηση και τη στάση ζωής τους ώστε να συνεχίζουν αενάως την Ï€Ïοσπάθειά τους για να υπηÏετοÏν τη συγκεκÏιμένη αÏχέγονη τελετουÏγία, με όλους τους συμβολισμοÏÏ‚ της, που στοχεÏει στην ΕυετηÏία, δηλαδή την ΚαλοχÏονιά και τη γονιμότητα.

ΠαÏάλληλα, όσοι επιθυμοÏν θα έχουν τη δυνατότητα το βÏάδυ του Σαββάτου 5 ΙανουαÏίου να συμμετάσχουν στις διεÏγασίες Ï€Ïοετοιμασίας και μÏησης στο ΛαογÏαφικό Μουσείο στο ΜοναστηÏάκι, να ζήσουν το κλίμα, να αισθανθοÏν και να νιώσουν την ατμόσφαιÏα μέσα από τους μουσικοÏÏ‚ μας ÏυθμοÏÏ‚, τα ιδιαίτεÏα τοπικά χαÏακτηÏιστικά μας γνωÏίσματα, τα Ï„ÏαγοÏδια, και τους χοÏοÏÏ‚ συνοδευμένα φυσικά από φαγητά και ποτά.

Η Ï€Ïοετοιμασία της «Τσέτας» γίνεται πλέον σε πανηγυÏικό και πάνδημο κλίμα γιοÏτής.