Μιχάλης Πατσούρας: Η φωτογραφία για μένα είναι ο συνοδοιπόρος μου στην περιπλάνησή μου στη ζωή και τον κόσμο.

Συνέντευξη στη Λίντα Τζουβάρα

Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με τη φωτογραφία; Ήταν επαγγελματικός
προσανατολισμός ή ερασιτεχνική απασχόληση που εξελίχθηκε σε επαγγελματική;

Η ενασχόλησή μου με τη φωτογραφία ξεκίνησε στα 18 μου. Τελειώνοντας το σχολείο στο Πολύκαστρο,
εκεί όπου έζησα και την εφηβεία μου, ο πατέρας μου, που ήταν στρατιωτικός, πήρε μετάθεση στο
Διδυμότειχο. Εκεί, μη έχοντας φίλους και ενδιαφέροντα, βρέθηκα σε πολύ δύσκολη θέση. Ψάχνοντας
μία μέρα στο πατάρι για να περάσω την ώρα μου, εντελώς τυχαία ανακάλυψα τον εξοπλισμό του
σκοτεινού θαλάμου του πατέρα μου και άρχισα να ασχολούμαι για να δω πώς ακριβώς λειτουργεί η
εκτύπωση. Το τυχαίο αυτό γεγονός στάθηκε η αφορμή για να ασχοληθώ εκτενέστερα με τη
φωτογραφία. Η αφορμή δηλαδή ήταν μία καθαρά προσωπική ανάγκη για να μπορέσω να βρω τις
ισορροπίες μου στο νέο περιβάλλον όπου βρέθηκα.

Τι είναι η φωτογραφία για σένα, αναζήτηση, περιπλάνηση ή προορισμός ;

Η φωτογραφία για μένα είναι η παρέα μου, ο συνοδοιπόρος μου στην περιπλάνησή μου στη ζωή και
τον κόσμο. Μέσα απ΄ αυτήν προσπαθώ να γνωρίσω ανθρώπους και καταστάσεις. Ουσιαστικά μέσα
απ΄ αυτήν, αλλά και μαζί της, ανακαλύπτω την ίδια τη ζωή.

Οι φωτογραφίες σου είναι αυθόρμητες ή τις «σκηνοθετείς»;

Οι φωτογραφίες μου είναι σαφώς αυθόρμητες, αφού για μένα είναι η αφορμή για να συλλέγω στιγμές.
Στιγμές από τις ζωές των ανθρώπων, στιγμές που νιώθω ότι αξίζει να μπορέσω να τις καταγράψω,
είτε αισθητικά είτε συναισθηματικά. Και τα δύο αυτά είναι πράγματα τα οποία με αφορούν. Με τη
λογική ότι εγώ είμαι ο παρατηρητής και ο δέκτης των συναισθημάτων της κάθε στιγμής. Κατά κάποιον
τρόπο νιώθω συλλέκτης στιγμών.
Τώρα, όσον αφορά αυτό που θα δει ή θα αισθανθεί ο θεατής, έχει να κάνει με τον ίδιο και με τη
συνθήκη μέσα στην οποία βρίσκεται τη στιγμή που βλέπει μία εικόνα. Εγώ απλώς καταγράφω αυτά
που μου αρέσουν και θέλω να τα μοιράζομαι με τον κόσμο.
Οι σκηνοθετημένες φωτογραφίες άλλων συναδέλφων μου μπορεί κι αυτές να έχουν πολύ μεγάλο
ενδιαφέρον, εφόσον εξυπηρετούν το δικό τους σκοπό. Δεν βλέπω να υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε
κάτι που ολοκληρώνεται μέσα από τη σύνθεση του δημιουργού.
Απλώς κάποιος άλλος μπορεί να εκφράζεται μέσα από αυτόν τον τρόπο, μέσα από τη σκηνοθετημένη
εικόνα, η οποία για να αποτυπωθεί μπορεί να απαιτεί την σύμπραξη μιας ολόκληρης ομάδας
ανθρώπων. Αυτή είναι μία άλλου είδους φωτογραφία από αυτήν που μου αρέσει εμένα να κάνω.
Δεν είναι δικιά μου δουλειά να κρίνω αν αυτό που αρέσει στον άλλον είναι κάτι καλό ή κακό. Αυτό
τους αρέσει, αυτό κάνουν και κάποιοι το κάνουν πάρα πολύ καλά και με μεγάλη απήχηση.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις του κόσμου απέναντι στις φωτογραφίες σου; Πώς τις έχουν σχολιάσει σε γενικές γραμμές;

Οι αντιδράσεις είναι ποικίλες, αναλόγως τον άνθρωπο. Ο καθένας βλέπει κάτι διαφορετικό. Πάντα.
Αυτό που είναι θετικό για κάποιον, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι αρνητικό. Το θέμα είναι να
συζητιούνται, να υπάρχει αντίλογος και ενδιαφέρουν. Αυτό είναι για μένα το μεγάλο ζητούμενο. Το να
μην περνούν απαρατήρητες και να μην αφήνουν το θεατή αδιάφορο.

Ξεχωρίζεις κάποια φωτογραφία σου που να έχεις δεθεί περισσότερο μαζί της, να σου λέει κάτι
περισσότερο από ότι οι άλλες;

Ανά περιόδους τυχαίνει κάποιες φωτογραφίες να αρέσουν περισσότερο από κάποιες άλλες. Δεν
μπορώ να πω ότι κάποια είναι η αγαπημένη μου. Βέβαια για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μου άρεσε
ιδιαίτερα η φωτογραφία με το κοριτσάκι που ίπταται πάνω από τη θάλασσα. Μετά άλλαξε αυτό και
κάποια άλλη πήρε τη θέση της. Όχι όμως τόσο έντονα που να είναι χαραγμένη στο μυαλό μου και να
με οδηγεί στο να κρίνω με βάση αυτή κάποιες άλλες ή να αναζητώ κάτι αντίστοιχο. Όλες οι
φωτογραφίες μου είναι οι αγαπημένες μου και ανάλογα με τη διάθεσή μου, όταν τις κοιτάω, μπορεί να
γεννήσουν μέσα μου καινούριες σκέψεις, καινούρια πράγματα. Υπάρχουν κατά διαστήματα
φωτογραφίες, που, ενώ τις είχα ως δεύτερες επιλογές, μέσα από μια δεύτερη ή τρίτη ανάγνωση
ανακάλυψα σ αυτές στοιχεία πολύ πιο δυνατά απ΄ αυτά που αρχικά με είχαν κάνει να τις κατατάξω στις
δεύτερες, είτε αυτό αφορά τη θεματολογία είτε τη σύνθεση.

Είναι σημαντικό για σένα το αισθητικό αποτέλεσμα ενός έργου ή το μήνυμα που πιθανόν μπορεί να
εκφραστεί μέσα από αυτό;

Πρωτίστως δίνω βάση στο αισθητικό μέρος. Τώρα, όσον αφορά το μήνυμα, κάθε φορά είναι
διαφορετικό, γιατί απευθύνομαι σε διαφορετικούς ανθρώπους. Και ο καθένας, ανάλογα με το πώς
αντιλαμβάνεται τον κόσμο και με τις προσλαμβάνουσες που έχει, κρίνει. Οπότε, δεν μπορώ να πω ότι
επιδιώκω μέσα από τις φωτογραφίες μου να περνάω μηνύματα, είτε πολιτικά είτε οτιδήποτε άλλο.
Αυτό που με ενδιαφέρει πρωτίστως είναι η αισθητική της φωτογραφίας, για να μπορεί ο άλλος να την
βλέπει είτε ευχάριστα είτε όχι, να θέλει πάντως να ασχοληθεί μαζί της, και μέσα απ΄ αυτό να
προκύπτει το αν θα μπορεί να διακρίνει και κάποια μηνύματα.
Αν η φωτογραφία είναι ενδιαφέρουσα, θα βρει κάποιος να πει κάτι, να βγάλει τα δικά του
συμπεράσματα. Για μένα όμως δεν αποτελεί πρωταρχικό ζητούμενο. Δεν είμαι αυτός που θα αλλάξω
τον κόσμο. Εγώ θέλω απλώς να καταγράφω τον κόσμο. Ο κόσμος από μόνος του είναι τόσο
πολυδυναμικός, υπάρχει τέτοιος πλουραλισμός ιδεών και απόψεων, που δεν νομίζω ότι περνάει από
το χέρι ενός δημιουργού να δώσει μία κατεύθυνση.
Εμένα, όπως σας είπα και πριν, το ζητούμενο μου είναι κάτι που μπορεί να φαίνεται απλοϊκό ή
ενδεχομένως και αδιάφορο για κάποιους, να το καταγράψω με τέτοιον τρόπο, ώστε μέσα από την
αισθητική της καταγραφής μου να ασχοληθούν μαζί του.

Μήπως η φωτογραφία ήταν τέχνη πριν την τεχνολογική εξέλιξή της και απλά τεχνική σήμερα
που όλοι φωτογραφίζουν;

Και σήμερα, αλλά κυρίως στο παρελθόν, απαραίτητη προϋπόθεση για να ασκήσει κάποιος το
επάγγελμα του φωτογράφου ήταν να γνωρίζει την τεχνική της. Την τέχνη όμως δεν την ορίζει η τεχνική
κατάρτιση, αλλά ο άνθρωπος και η αισθητική που παράγει μέσα από το συγκεκριμένο μέσο. Κάποτε,
για να γίνεις επαγγελματίας φωτογράφος, έπρεπε να μαθητεύσεις κοντά σε έναν άλλο επαγγελματία, ο
οποίος σε βάθος χρόνου θα σε μυούσε στα μυστικά της φωτογραφικής τέχνης. Αυτό όμως δεν
αποτελούσε στάδιο στη διαδικασία του να χριστεί κάποιος καλλιτέχνης, αλλά επαγγελματίας. Αν δεις
λοιπόν τη φωτογραφία ως επαγγελματική ενασχόληση, η τεχνική μπορεί να σε βοηθήσει να γίνεις ένας
πολύ καλός επαγγελματίας, ένας μάστορας πάνω στη δουλειά σου. Καλλιτέχνης δεν νομίζω ότι
γίνεσαι μόνο με την τεχνική κατάρτιση. Η τεχνική συνήθως ήταν αδιάφορη στους καλλιτέχνες.
Σπανίζουν οι περιπτώσεις καλλιτεχνών οι οποίοι ήταν και τεχνοκράτες. Σε γενικές γραμμές τους ήταν
συνήθως αδιάφορη, γιατί αυτό που τους ενδιέφερε ήταν η αισθητική, ο τρόπος που δούλευε το μυαλό
και όχι αυτό που λέμε know how, το πώς θα γίνει κάτι. Αυτό συνήθως το άφηναν σε άλλους
ανθρώπους που ήταν πιο ειδικοί στο πώς. Οι ίδιοι ασχολούνταν με στοιχεία όπως η αισθητική, η
σύνθεση και το πώς θα είναι το τελικό αποτέλεσμα. Γενικά το μέσο δεν ορίζει τον καλλιτέχνη, ο
καλλιτέχνης ορίζει το μέσο.
Το γεγονός, όπως είπατε, ότι σήμερα όλοι φωτογραφίζουν, είναι πάρα πολύ θετικό. Χάρη στο ότι
πλέον η φωτογραφία είναι κάτι πάρα πολύ εύκολο έχουν ξεπηδήσει πάρα πολλοί φωτογράφοι και
μάλιστα πολύ καλοί, Αυτό που μετράει για μένα είναι η ψυχή του κάθε δημιουργού και όχι το μέσο που
χρησιμοποιεί για να εκφραστεί. Τα μέσα άλλωστε συνεχώς εξελίσσονται. Καλό βέβαια είναι να ξέρεις
να τα χρησιμοποιείς για να μπορείς να έχεις και την επιλογή, αλλά αυτό που τελικά μετράει είναι το
αποτέλεσμα. Μπορεί και με μία κόμπακτ μηχανή ή ένα κινητό να δημιουργήσει κάποιος ένα
αριστούργημα. Εάν όμως είσαι επαγγελματίας, θα χρειαστεί να έχεις μία καλή μηχανή για να
μπορέσεις να παράξεις το αποτέλεσμα που θα σου ζητήσει ο πελάτης, είτε αυτό είναι γάμος,
φωτογράφιση μόδας, είτε φωτογράφιση εσωτερικού χώρου ή κάποιο απαιτητικό still lie. Εκεί είναι
άλλο πράγμα. Εκεί τον θέλουμε τον καλό μάστορα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι απαραίτητα και
καλλιτέχνης.

Μήπως «παράγουμε» περισσότερη φωτογραφία από όση μπορούμε να «καταναλώσουμε»;

Ναι, σίγουρα παράγουμε πλεόνασμα προϊόντος. Ζούμε στην εποχή της εικόνας. Επικοινωνούμε
περισσότερο με εικόνες παρά με κείμενα. και εξαιτίας αυτής της συνθήκης κάπου χάνεται η
φωτογραφική ποιότητα, κυκλοφορεί πολλή φωτογραφική σαβούρα. Όταν δεν έχεις το χρόνο να κάνεις
μία σωστή ανάγνωση της εικόνας, θα την προσπεράσεις ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες που μπορεί
να δεις μέσα σε μια μέρα. Αυτό σου στερεί τη δυνατότητα να εξελίξεις την αισθητική σου και σ’ αυτό
βέβαια έχουν παίξει τεράστιο ρόλο τα social media.

Έχεις κερδίσει το βραβείο Athens Photo World 2022 , βραβείο που θεσπίστηκε στη μνήμη του
Γιάννη Μπεχράκη, για το φωτογραφικό σου έργο «Still Human», στο οποίο καταγράφεις ένα
δύσκολο θέμα, αυτό της ζωής ενός περιθωριοποιημένου ζευγαριού με πολλή φυσικότητα. Πώς
εμπνεύστηκες το θέμα και πώς το προσέγγισες;

Το συγκεκριμένο θέμα δεν είναι αποτέλεσμα μιας στιγμής έμπνευσης. Υπήρξε μία τυχαία γνωριμία με
το ζευγάρι που φωτογράφισα. Τους προσέγγισα όπως θα προσέγγιζε κάποιος ένα ευαίσθητο θέμα, με
σεβασμό απέναντι στους ανθρώπους, τις ανάγκες και τις αξίες τους, εξηγώντας τους τι είναι αυτό που
κάνω και προσπαθώντας να είμαι όσο το δυνατόν πιο ουδέτερος στην καταγραφή μου. Όπως είπα και
προηγουμένως, πρωτίστως με ενδιαφέρει η αισθητική της εικόνας και σε δεύτερο χρόνο, μέσα από
την αισθητικά ενδιαφέρουσα εικόνα, να μπορεί ο θεατής να κρίνει. Ο κριτής των όσων φωτογραφίζω
δεν είμαι εγώ. Δε μ αρέσει να στοχοποιώ ανθρώπους και καταστάσεις ούτε να δίνω μία κατεύθυνση με
τις φωτογραφίες μου. Στην ουσία δεν είναι αυτός ο σκοπός μου. Προτιμώ να καταγράφω αυτά που
βλέπω, όσο καλύτερα κατ΄ εμέ γίνεται αισθητικά. Είναι ένας στόχος ο οποίος με βοηθάει να εξελίσσομαι
και να γίνομαι καλύτερος ως άνθρωπος μέσα από τη δουλειά μου.

(Ο Μιχάλης Πατσούρας είναι επαγγελματίας φωτογράφος με έδρα την Αθήνα. Σπούδασε φωτογραφία στις σχολές Focus (φωτογραφία & video art) 1990-93 και στην ελληνική ακαδημία Leica 1997-2000. Εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος (1990-2000). Το 2000 παραιτήθηκε για να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη φωτογραφία. Εργάστηκε ως ελεύθερος επαγγελματίας με εκδοτικές ομάδες και διαφημιστικές εταιρείες. Από το 2013 έχει επικεντρωθεί σε μακροπρόθεσμα ανθρωποκεντρικά θέματα, εστιάζοντας σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα. Ο τρόπος που του αρέσει να φωτογραφίζει είναι ο βιωματικός. Εργάστηκε ως καθηγητής φωτογραφίας στην ελληνική ακαδημία Leica (1997-2021). Είναι μέλος της Ένωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδος και μέλος του εποπτικού συμβουλίου του  ΦΟΙΒΟΥ (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας των φωτογράφων). To 2022 του απονεμήθηκε το 1ο Βραβείο στον διαγωνισμό APW (Athens Photo World) του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Ατομικές Εκθέσεις

2022: Φεστιβάλ Photometria

2022: Greece Tyrvee Gallery)