Γράφει η Μαριλένα Φωκά (ΜΑ) αγιογράφος, κριτικός τέχνης και βιβλίου
Οι δύο κυριότεροι ρυθμοί που χαρακτήρισαν την αρχαία ελληνική και επηρέασαν αργότερα την παγκόσμια αρχιτεκτονική και τέχνη, ήταν ο δωρικός και ο ιωνικός ρυθμός. Ο κορινθιακός ρυθμός που ακολούθησε αποτέλεσε ουσιαστικά μια μετεξέλιξη του ιωνικού. Ανά την υφήλιο υπάρχουν χιλιάδες κτήρια που εισήγαγαν είτε στην πρόσοψη είτε στην εσωτερική διακόσμησή τους στοιχεία του ιωνικού και δωρικού ρυθμού. Η Γλυπτοθήκη του Βερολίνου, το Κολοσσιαίο της Ρώμης, ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, είναι τρία μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στην τέχνη οι εν λόγω ρυθμοί έχουν αποδοθεί μέχρι σήμερα στην χαρακτική, την μεταλλοτεχνία, την γλυπτική, την λαϊκή τέχνη, την κεραμική αλλά και τα εικαστικά, όπως π.χ. το Επιτύμβιο Δίπτυχο από τις “Μορφές και Κιονόκρανα” του Επτανήσιου Έλληνα εικαστικού με διεθνή απήχηση, λογοτέχνη θεωρητικού τέχνης και περφόρμερ Κώστα Ευαγγελάτου (Costas Evagelatos) και ο Ναός του Απόλλωνα του κορυφαίου Αμερικάνου μοντερνιστή Ρόϊ Λιχνεσταίν (Roy Lichtenstein), εκφραστή της μαζικής κουλτούρας (pop art), που παραθέτω παρακάτω.
Οι ρυθμοί αυτοί της αρχαιότητας, δωρικός και ιωνικός, εκφράστηκαν αρχικά κυρίως στους κίονες που ήταν δομικά στοιχεία των ναών. Οι ναοί της Αρχαίας Ελληνικής Περιόδου (780-480 π.Χ) βασίστηκαν κυρίως στον τύπου του μυκηναϊκού μεγάρου. Οι δημιουργοί τους τους οικοδόμησαν ως ναούς περίπτερους (με σειρά κιόνων) με πρόναο, σηκό (κυρίως δωμάτιο φύλαξης του αγάλματος του θεού /θεάς) ή και οπισθόδομο (πίσω ανοικτό δωμάτιο).
Ο δωρικός ρυθμός ήταν δημιούργημα των δωρικών φύλων που εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Πελοπόννησο κατά τον πρώτο Αποικισμό (11ος-9ος αιώνας) όπως αναφέρεται στον Θουκυδίδη. Οι συνεχείς εμπλοκές τους σε πολεμικές συρράξεις, η διαβίωση στα στρατόπεδα, αλλά και η επαφή τους με τον περιβάλλοντα χώρο (άγριο βραχώδες τοπίο) δεν τους επέτρεπε να αφιερώνουν πολλές ώρες στην επεξεργασία μετάλλων ή την χάραξη και το πλάσιμο υλικών. Η αισθητική του δωρικού κίονα φέρει στοιχεία της τέχνης τους και ενσωματώνει αρχές της ελληνικής φιλοσοφίας και ενέχει τις έννοιες του μέτρου και της αρμονίες που χαρακτήριζαν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Ο δωρικός κίονας σε σχέση με τον ιωνικό είναι κοντύτερος, βαρύτερος και αυστηρότερος. Περιλαμβάνει το κυρίως σώμα που αποτελείται από σπονδύλους που η διάμετρός τους είναι μειωμένη προς τα επάνω και συνιστά μια “οπτική ψευδαίσθηση ”, στοιχείο που δίνει ένταση στον κίονα. Το κυρίως σώμα του κίονα και διαγράφεται κάθετα από ραβδώσεις κοίλης διατομής από 6- 12 . Ο δωρικός κίονας δεν έχει βάση αλλά πατάει πάνω στο στυλοβάτη και εκτίνεται προς τα επάνω. Το κιονόκρανο στο οποίο καταλήγει αποτελείται από μια τετράγωνη πλάκα τον άβακα. Το πιο χαρακτηριστικό ιερό που αποτελείται από δωρικούς κίονες είναι ο Παρθενώνας, ολομάρμαρος ναός αφιερωμένος στην προστάτιδα της πόλης θεά Αθηνά, στην Ακρόπολη των Αθηνών, ( 5ος αιώνας π.Χ. 448-438- γλυπτός διάκοσμος 433/2) ή αλλιώς ναός της Μινέρβας (επί των Ρωμαϊκών χρόνων) έργο των αρχιτεκτόνων Ικτίνου και Καλλικράτη και του γλύπτη Φειδία. Ο Παρθενώνας κτίστηκε στα ερείπια ενός εκ των κτισμάτων του αρχαίου Νεού ή Ιερού της Αθηνάς Πολιάδος που είχε ιωνικού ρυθμού κίονες αλλά καταστράφηκε στους Περσικούς πολέμους το 480 π.Χ.
Αντίθετα, ενώ ο ιωνικός κίονας διαπνέεται και αυτός από τις αρχές του μέτρου και της αρμονίας, παρουσιάζει πιο περίτεχνη επεξεργασία. Ο ιωνικός ρυθμός προήλθε από τους Ίωνες που εγκαταστάθηκαν κυρίως στα παράλια της Μ. Ασίας , την Αττική και τα νησιά του Αιγαίου. Ο ιωνικός κίονας είναι ψηλότερος, κομψότερος, περισσότερο φιλοτεχνημένος και το κιονόκρανό του καταλήγει σε έλικες με οφθαλμούς. Ο ιωνικός κίονας δεν πατάει απευθείας στον στυλοβάτη αλλά στηρίζεται σε αυτόν με απλή ή πιο περίτεχνη βάση. Ο κορμός του αποτελείται και αυτός από σπονδύλους που σε κάποιο σημείο τέμνονται από ταινία και έχει και αυτός έως 24 ραβδώσεις. Το ιωνικό κιονόκρανο περιλαμβάνει τον εχίνο, τον άβακα και τους έλικες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ναού με ιωνικούς κίονες είναι ο τετράστυλος ναός από πεντελικό μάρμαρο της Αθηνάς ή Απταίρου Νίκης, (447-425 π.Χ), έργο του Καλλικράτη. αναστηλωμένος σήμερα, στην Ακρόπολη των Αθηνών στον οποίο φυλασσόταν το ξόανο της θεάς Αθηνάς.
Τα υλικά κατασκευής των δωρικών κι ιωνικών κιόνων είναι το μάρμαρο που αφθονούσε στην Νάξο και την την Αττική, το περίφημο λευκό πεντελικό και σε κάποια μέλη ο ασβεστόλιθος.
Σχετικά με το Επιτύμβιο Δίπτυχο από τις “Μορφές και Κιονόκρανα” του Κώστα Ευαγγελάτου ( Νομισματικό Μουσείο Αθηνών), “η διαπίστωση για την σύζευξη κιόνων και ανθρώπινου σώματος είμαι πιο εμφανής στο εν λόγω έκθεμα . Στο κέντρο της συνθετικής επιφάνειας πρωτοστατεί ένας λευκός κίονας ενώ στο αριστερό και δεξί μέρος με ανάλαφρη διάθεση αναφύονται δυο ανθρώπινες μορφές. Στον κίονα φαίνεται να συνυπάρχουν και ο κορινθιακός και ο ιωνικός ρυθμός, μάλιστα ο δεύτερος υπερτονισμένος με μια διάθεση μανιερισμού. Συμβολικά το έργο μπορεί να ερμηνευτεί σαν την πολιτιστική μετάβαση από ένα πολιτισμικό στάδιο στο άλλο. Το λευκό χρώμα παραπέμπει σε πνευματική καθαρότητα και αγνότητα ενώ η εικαστική γραφή με μπλε αποτελεί ένα καθαρό στοιχείο ελληνικότητας.” (Μ. Φωκά).
Ο Ναός του Απόλλωνα του Ρόϊ Λιχτεστάιν αποδίδεται σε χαρτί και αποτελεί κομμάτι της συλλογής του Ρόμπερτ Ρόταν. Εικονογραφείται υπό γωνία σαν φωτογραφική απόδοση με λιτή γραμμική αποτύπωση η οποία συνάδει με τους δωρικούς κίονες του κτίσματος. Η έντονη σχεδόν σκληρή φωτοσκίαση αποτελεί το μοντερνιστικό στοιχείο της σύνθεσης. Στο φόντο μια διαχωριστική γραμμή τέμνει οριζόντια την σύνθεση στα δυο, παραπέμποντας στο γαλάζιο της θάλασσας και το άσπρο του ουρανού της Ελλάδας . Η κρηπίδα του ναού φέρει αντί των συνηθισμένων τριών, τέσσερεις βαθμίδες ενώ στηρίζεται σε έναν κίτρινου χρώματος στερεοβάτη σε έντονο εκτυφλωτικό κίτρινο με σαφείς υπαινιγμούς για τις στέρεες πνευματικές βάσεις του ελληνικού πολιτισμού.
(Πηγές : Επιτύμβιο Δίπτυχο- ιωνικός κίονας (έκθεμα μόνιμης έκθεσης του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών ) του Κώστα Ευαγγελάτου ενταγμένο στο βιβλίο μου Η ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ. ( Μ. Φωκά) που θα κυκλοφορήσει από τις εκδ. ΟΣΤΡΙΑ, και Ο Ναός του Απόλλωνα, έργο με δωρικούς κίονες το Ρόϊ Λιχτενστάιν -φωτογραφικό υλικό από διαδίκτυο)
