Δώρα Κασκάλη: «Όσο και να προσπαθώ να σκοτώσω τη συγγραφέα, υπάρχει πάντα το προσωπικό βλέμμα και η αβάσταχτη υποκειμενικότητά του»
Συνέντευξη στην Μαρία Λιάκου. Πρώτη δημοσίευση στο Fractal 9-10-2023
Η Δώρα Κασκάλη γεννήθηκε στις Σέρρες, ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στο ΑΠΘ και ασχολήθηκε στο μεταπτυχιακό της με τη φιλολογική έκδοση των ποιημάτων του Γιώργου Θεοτοκά.Το 2010 κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων της «Στο τρένο» από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης (στη βραχεία λίστα των βραβείων του περιοδικού Διαβάζω στην κατηγορία του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα).Ακολούθησαν τα βιβλία πεζογραφίας: «Κάτω» (μυθιστόρημα, Γαβριηλίδης, 2011), «Πέντε ζωές κι ένα μυθιστόρημα: Σπουδή ενός δόκιμου γραφιά» (νουβέλα σε ελεύθερη ψηφιακή μορφή στο διαδίκτυο, Ανοικτή Βιβλιοθήκη www.openbook.gr, 2012).Το 2014 από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησε «Ο γατούλης στον κόσμο».«Το μαύρο κουτί της μνήμης τους» (διηγήματα, Εκδόσεις Οκτώ, 2015), καθώς και η πρώτη της ποιητική συλλογή, «Ανταλλακτήριο ηδονών» (Σαιξπηρικόν, 2014). Για το «Ανταλλακτήριο ηδονών» έλαβε το Βραβείο Ποίησης «Μαρία Πολυδούρη» 2015.Το 2018 από τις εκδόσεις Μελάνι κυκλοφορεί η ποιητική της συλλογή «Κάπου ν’ ακουμπήσεις».
-Κυρία Κασκάλη, πώς προέκυψε η ενασχόλησή σας με την γραφή;
Προέκυψε απροσχεδίαστα, μια δύσκολη, επαγγελματικά, εποχή για μένα. Αλλά, νομίζω ότι μυστικά προετοιμαζόμουν χρόνια πριν, διαβάζοντας από παιδί, μελετώντας επιστημονικά την ελληνική λογοτεχνία αργότερα στο πανεπιστήμιο, συνομιλώντας υπόγεια με τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική και συλλέγοντας ιστορίες και εικόνες στο «Μαύρο κουτί της μνήμης μου» (σύμφωνα με τον τίτλο της δεύτερης συλλογής διηγημάτων μου).
–Πείτε μας λίγα λόγια για την αποδοχή (των βιβλίων σας) από το αναγνωστικό κοινό;
Έχω εκδώσει βιβλία που απευθύνονται σε ένα ποικίλο αναγνωστικό κοινό.
To e-book «Πέντε ζωές κι ένα μυθιστόρημα», το οποίο κυκλοφόρησε ελεύθερα στο διαδίκτυο το 2012 από τις εκδόσεις OPENBOOK.gr, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που ήταν μέχρι κάποια χρόνια προσβάσιμα από τον Γιάννη Φαρσάρη, είχε κάποιες χιλιάδες «κατεβάσματα», από – νεότερο ίσως – κοινό που έχει μεγαλύτερη ευχέρεια στις νέες τεχνολογίες.
Το 2014 κυκλοφόρησε το παιδικό μου βιβλίο «Ο γατούλης στον κόσμο» σε μια ιδιαίτερα όμορφη και επιμελημένη έκδοση από την Διόπτρα και νομίζω ότι πήγε καλά, αλλά επέλεξα λόγω των συνθηκών της ζωής μου και των ανελαστικών υποχρεώσεων να μην εκδώσω άλλο παιδικό βιβλίο, γιατί δεν μπορώ να το υποστηρίξω με φυσική παρουσία σε εκδηλώσεις και σχολεία.
Έβγαλα δύο συλλογές διηγημάτων, «Στο τρένο» από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης το 2010 και το «Μαύρο κουτί της μνήμης τους» από τις εκδόσεις Οκτώ το 2015. Πιστεύω ότι είχαν μια καλή αποδοχή από τους κριτικούς και το κοινό και με αυτά τα βιβλία έδειξα την αγάπη και την προτίμησή μου για την μικρή φόρμα.
Το μυθιστόρημά μου «Κάτω» που κυκλοφόρησε το 2011 από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης δεν είχε την ανταπόκριση που περίμενα, αν και εντασσόταν σε μια λογοτεχνία που άρχιζε να κάνει από το 2010 την εμφάνισή της και ονομάστηκε, ίσως πρόχειρα και άδικα, «Λογοτεχνία της κρίσης». Σκέφτομαι να κυκλοφορήσω ξανά το βιβλίο σε μια αναθεωρημένη έκδοση, γιατί πιστεύω ότι αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία από το αναγνωστικό κοινό.
Το 2014 τόλμησα το μεγάλο βήμα, να κυκλοφορήσω την πρώτη μου ποιητική συλλογή «Ανταλλακτήριο ηδονών» από τις καλαίσθητες εκδόσεις Σαιξπηρικόν του φίλου ποιητή Γιώργου Αλισάνογλου. Η κριτική αποδοχή ήταν ενθαρρυντική, όσο και η αναγνωστική από το μικρό αλλά ιδιαίτερο απαιτητικό κοινό που διαβάζει ποίηση στη χώρα μας. Φέτος, το καλοκαίρι του 2018, έκανα το δυσκολότερο βήμα, έβγαλα δηλ το δεύτερο ποιητικό μου βιβλίο από τις εξαίρετες εκδόσεις Μελάνι. Περιμένω να δω την ανταπόκριση που ήδη στις παρουσιάσεις μου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη φαίνεται να είναι θετική.
–Κατά την γνώμη σας σε τι μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα η Λογοτεχνία και η Ποίηση;
Δε νομίζω ότι άλλαξε στη σημερινή εποχή ο ρόλος της λογοτεχνίας. Θα έλεγα ότι σύμφωνα με τα δικά μου αισθητικά κριτήρια, πρέπει να τέρπει, να αποτελεί έναν διαμεσολαβημένο και εξανθρωπισμένο καθρέφτη του καιρού μας, να είναι καταγραφή της συγχρονίας αλλά και παρηγορητικός τόπος μιας προσωπικής ουτοπίας. Μια διαρκής προσπάθεια προσέγγισης της ανθρώπινης κατάστασης με τεχνικά και αισθητικά εργαλεία που απηχούν, ωστόσο, τις λογοτεχνικές τάσεις της εποχής της.
–Το αναγνωστικό κοινό έχει ιδιαιτερότητες;
Φυσικά και έχει, όπως ανέφερα ακροθιγώς παραπάνω. Υπάρχει ένας αναγνωστικός ορίζοντας προσδοκίας που ενίοτε φτιάχνει μέσα από την εκδοτική παραγωγή μόδες και συγγραφικές συνταγές επιτυχίας. Πιστεύω ότι ο συγγραφέας επηρεάζεται από αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και είναι αναπόφευκτο, ειδικά όταν η μόδα επικυρώνεται από πωλήσεις και προβολή. Το μυημένο κοινό σε ένα είδος είναι απαιτητικό, θέλει να αναγνωρίζει στα σωθικά του βιβλίου όλα εκείνα τα στοιχεία που συνιστούν το συγκεκριμένο είδος. Ωστόσο, ο δημιουργός, ακολουθώντας τη δική του εσωτερική πορεία, την διαρκή πάλη με το μοναδικό εργαλείο που διαθέτει, συχνά πολυχρησιμοποιημένο και ταλαιπωρημένο, τη γλώσσα δηλαδή, πάντα πρέπει να ξεφεύγει από την «τυραννία» των όποιων προσδοκιών. Ο εσωτερικός πήχης πρέπει να είναι ισχυρότερος. Είναι κοινός τόπος ότι τα σημερινά θεωρούμενα αριστουργήματα παλαιότερων εποχών κατά κύριο λόγο αγνοήθηκαν στην εποχή τους.
–Τι χρειάζεται να έχει ένα καλό βιβλίο για σας;
Να φέρει τη σφραγίδα του δημιουργού του, να έχει προσωπικό ύφος αναγνωρίσιμο χωρίς αυτό να καταντά μανιέρα. Να είναι όχι μόνο ενδιαφέρον ως πλοκή, προκειμένου για τα πεζά (και στην Ελλάδα νομίζω ότι παραγνωρίζουμε το πόσο σημαντικό είναι να μπορεί κανείς να αφηγηθεί μια ιστορία, να έχει ο αναγνώστης την αδημονία της επόμενης σελίδας), αλλά και η ίδια η αφήγηση να αποτελεί μια δεύτερη, εξίσου βαρύνουσα, αναγνωστική περιπέτεια.
–Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς-Ποιητές;
Είναι πολλοί· επιστρέφω σ’ αυτούς ανά εποχή. Είναι το αποκούμπι μου, όταν θέλω να σταματήσω να γράφω και την ίδια ώρα είναι οι δάσκαλοί μου. Πρόχειρη λίστα με τους έλληνες (ποιητές/ διηγηματογράφους/ μυθιστοριογράφους): Γεώργιος Βιζυηνός, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Μιχαήλ Μητσάκης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Δημοσθένης Βουτυράς, Γιώργος Σεφέρης, Νίκος Εγγονόπουλος, Μαρία Πολυδούρη, Μ.Καραγάτσης, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Μανόλης Αναγνωστάκης, Γιώργος Ιωάννου, Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Μάριος Χάκκας, Ανδρέας Φραγκιάς, Δημήτρης Χατζής, Άρης Αλεξάνδρου, Στρατής Τσίρκας, Αργύρης Χιόνης, Γιώργης Παυλόπουλος, Άρης Φακίνος, Βασίλης Αλεξάκης, Μένης Κουμανταρέας, Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Μάρω Δούκα, Ρέα Γαλανάκη, Δημήτρης Δημητριάδης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Νίκος Καρούζος, Μίλτος Σαχτούρης, Θωμάς Γκόρπας, Ηλίας Λάγιος, Μαρία Λαϊνά. Αδικώ πολλούς άλλους που αγαπώ. Και μια άλλη λίστα με τους ξένους: Ε.Α. Πόε, Σταντάλ, Γκυστάβ Φλωμπέρ, Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, Άντον Τσέχοφ, Μαξίμ Γκόρκι, Νικολάι Γκόγκολ, Λέων Τολστόι, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Έμιλυ Ντίκινσον, ε.ε. κάμινγκς, Φερνάντο Πεσσόα, Τ. Σ. Έλιοτ, Μαρσέλ Προυστ, Αλμπέρ Καμύ, Φραντς Κάφκα, Τόμας Μαν, Γουίλιαμ Φώκνερ, Σκοτ Φιτζέραλντ, Σύλβια Πλαθ, Ρενέ Σαρ, Φρανσουάζ Σαγκάν, Γιούκιο Μισίμα, Κόμπο Αμπέ, Γιασουνάρι Καβαμπάτα, ΄Ιταλο Καλβίνο, Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, Ρέιμοντ Κάρβερ, Τζον Τσίβερ, Μπρις Ντ’ Τζ. Πάνκεϊκ, Σάντρο Πέννα, Ρομπέρτο Μπολάνιο, Χουάν Κάρλος Ονέτι, Β. Γ. Ζέμπαλντ, Τζέφρι Ευγενίδης για να αναφέρω και έναν αγαπημένο συγγραφέα που μας επισκέφθηκε πρόσφατα. Απέφυγα να αναφέρω πολλούς εν ζωή δημιουργούς, όχι γιατί δεν τους αγαπώ, αλλά γιατί παρακολουθώ ακόμα την πορεία τους και η αναγνωστική σχέση μαζί τους είναι διαρκώς εξελισσόμενη.
–Από πού αντλείτε την έμπνευση για να γράφετε;
Υλικό μου είναι η γλώσσα, οι περιπέτειές της και οι άνθρωποι. Αποφεύγω στη γραφή μου το προσωπικό βίωμα, αλλά καταφέρνει και παρεισφρέει σε προσωπεία, σε λογοτεχνικούς ήρωες αντλημένους από την καθημερινή ζωή. Όσο και να προσπαθώ να σκοτώσω τη συγγραφέα, υπάρχει πάντα το προσωπικό βλέμμα και η αβάσταχτη υποκειμενικότητά του.
–Προτιμάτε κάποια φόρμα γραφής –είδος;
Μέσα από την εκδοτική πορεία οκτώ χρόνων πια, φαίνεται να κατασταλάζω στο διήγημα και την ποίηση. Το ένα μπολιάζει το άλλο με τεχνικές και τρόπους. Θέλω να αντιμετωπίζω το διήγημα ως ποίηση του πεζού χωρίς να εκτρέπομαι, ελπίζω, σε «λυρισμούς». Και την ποίηση ως ποιητική πρόζα χωρίς να πεζολογώ, κρατώντας το ρυθμό, τη μουσικότητα και κάποιες ρίμες διάσπαρτες.
–Οι συγγραφείς διαβάζουν; Είναι συστηματικοί αναγνώστες δηλαδή;
Πιστεύω ότι οι περισσότεροι έχουν ένα βαρύ βιογραφικό ως συστηματικοί αναγνώστες. Το παρελθόν, η παράδοση, ακόμα και για την υπερβούμε, πρέπει με κάποιον τρόπο να την γνωρίσουμε, σε βάθος και πλάτος. Ο καθένας μας, με τις μικρές του δυνάμεις, είναι ένας συνεχιστής. Αναπόφευκτα στις σελίδες μας, έστω και υποδόρια, συναιρούμε διαβάσματα, επιρροές, αρέσκειες και απαρέσκειες.
– Υπάρχει ενδιαφέρον για συνεργασίες – συνέργεια μεταξύ των Τεχνών στην χώρα μας;
Ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια βλέπουμε δράσεις και συνέργειες, ειδικά της ποίησης με άλλες τέχνες όπως η φωτογραφία, η ζωγραφική και ο κινηματογράφος. Δεν υπάρχουν στεγανά και η συνομιλία μπορεί να είναι και εξωκειμενική.
–Τα τελευταία χρόνια έχουμε μια πληθώρα εκδόσεων και πολλών Βιβλιοπαρουσιάσεων. Κατά την γνώμη σας όλο αυτό βοηθάει τον αναγνώστη στις επιλογές του;
Κάθε δράση που αφορά το βιβλίο είναι θετική. Χρειαζόμαστε αυτή την εξωστρέφεια. Κάποτε ο αναγνώστης είχε για οδηγό τις λογοτεχνικές κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά. Πλέον υπάρχει το διαδίκτυο με αξιόλογα περιοδικά, μπλογκ εξαιρετικών αναγνωστών και φυσικά οι λέσχες ανάγνωσης. Μέσα στην πληθώρα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μην έρθουν στα χέρια της κριτικής και του αναγνώστη σημαντικά έργα. Μπορεί για άλλους λόγους να αποσιωπηθούν καλά βιβλία από μικρούς εκδοτικούς οίκους. Ο ασφαλέστερος τρόπος για μένα είναι το ξεφύλλισμα στο βιβλιοπωλείο και η από στόμα σε στόμα σύσταση ενός βιβλίου από ανθρώπους, των οποίων το αναγνωστικό γούστο εμπιστεύομαι. Είμαι καχύποπτη με τις αναγνωστικές μόδες και την πληθώρα των προβαλλόμενων αριστουργημάτων.
–Φέτος η Αθήνα θα είναι η Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα του Βιβλίου. Ποιες οι προσδοκίες σας από αυτήν την γιορτή;
Εύχομαι να φέρει περισσότερους αναγνώστες στην πεζογραφία και την ποίηση. Στη Θεσσαλονίκη όπου ζω, ενημερώνομαι απλώς για τις δράσεις, μα πάντα ελπίζω να έχουν κοινό. Εξάλλου, συμμετέχουν άξιοι δημιουργοί, κάποιοι από τους οποίους είναι και φίλοι.
–Ποια τα επόμενα σχέδια σας;
Δουλεύω πολύ κάθε βιβλίο μου. Ανάμεσα στα βιβλία της ποίησης και της πεζογραφίας μεσολαβούν τέσσερα με πέντε χρόνια από την έκδοση του κάθε είδους. Αυτά τα τελευταία χρόνια, γράφω την τρίτη συλλογή διηγημάτων μου. Ελπίζω να την τελειώσω μέσα στον χρόνο αυτό και να κυκλοφορήσει το 2019.
Εύχομαι να είμαστε όλοι καλά και να κάνουμε σχέδια.
Σας ευχαριστώ πολύ για τις ωραίες ερωτήσεις.
