ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΝΙΚΗΤΑ
Γράφει η Μαριλένα Φωκά (ΜΑ) αγιογράφος, κριτικός τέχνης και βιβλίου
Ἤγγειλεν Υἱὸν Ἄγγελος τῇ Παρθένῳ,
Πατρὸς μεγίστης Βουλῆς μέγαν.
Γήθεο τῇ Μαρίῃ ἔφατ’ Ἄγγελος εἰκάδι πέμπτῃ.
Η θεομητορική εικόνα του Ευαγγελισμού της Μονής Σταυρονικήτα στο Άγιο Όρος αποτυπώνει το χαρμόσυνο γεγονός της Θείας Ενσαρκώσεως έτσι όπως καταμαρτυρείται στα Ευαγγέλια και κυρίως στο Κατά Λουκά (κεφ. Α’ στίχ. 26-38). Ο Ευαγγελιστής Λουκάς θεωρείται ένας αξιόπιστος μάρτυρας καθώς γνώρισε την Παναγία και πληροφορήθηκε το γεγονός του Ευαγγελισμού από Την Ίδια.
Η Μονή Σταυρονικήτα είναι η μικρότερη από τις 20 μονές που βρίσκονται στο Άγιο Όρος στις Καρυές, 15η κατά την ιεραρχική τάξη του μοναστικού συγκροτήματος. Χρονολογείται από τον 10ο αιώνα, είναι Ελληνική, Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή και έχει εκτός από το Καθολικό ;άλλα 8 παρεκκλήσια. Οι τοιχογραφίες της αποδίδονται στον μοναχό και αγιογράφο Θεοφάνη τον Κρή ή Θεοφάνη Μπαθά -Στερλίτζα. Η εν λόγω Μονή κατέχει επίσης την θαυματουργή εικόνα του Αγίου Νικολάου του Στρειδά.
Το σημαντικό κειμήλιό της, η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου του Θεοφάνη του Κρητός φιλοτεχνήθηκε σύμφωνα με την κρητική τεχνοτροπία το 1546 μ.Χ.. Ο Θεοφάνης ο Κρης ήταν ο ιδρυτής της Κρητικής Σχολής και αγιογράφησε, εκτός από άλλες μονές και το Καθολικό, την Τράπεζα και τις εικόνες του τέμπλου της μονής Σταυρονικήτα.
Ο Ευαγγελισμό; δια χειρός Θεοφάνη απεικονίζεται σε εξωτερικό χώρο, όπως και οι περισσότερες αγιογραφίες δηλώνοντας την εξωστρέφεια της χριστιανικής θρησκείας. Κανένας χριστιανός δεν κλείνεται στον εαυτό του. Στο δεξί μέρος αποδίδεται η Παρθένος ένθρονη καθώς έχει υπεροχή έναντι του Αγγέλου να πλέκει (εργαζόμενη και προσευχόμενη). Η καθήμενη στάση καταδεικνύει την βεβαιότητα του γεγονότος που θα ακολουθήσει. Πάνω από τον θρόνο υπάρχει κόκκινο πανί το οποίο έχει χαρμοαναστάσιμο χρώμα Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ (δορυφόρος Της Θεοτόκου) από το αριστερό μέρος έχει μόλις καταφτάσει για να της αναγγείλει το χαρμόσυνο γεγονός. Στο πίσω μέρος της εικόνας υπάρχουν κτηριακά με αρχαιοελληνικά γλυπτά στο διάκοσμο ενώ ο κάμπος (φόντο) έχει το παραδοσιακό χρυσό της δόξας του Παραδείσου.
Η Παρθένος έχει κλίση προς τα δεξιά και στηρίζει τα πόδια Της σε υποπόδιο, ενώ το επάνω μέρος του κορμού και Την κεφαλή Της τα έχει στρέφει προς τα αριστερά στην μεριά του Άρχοντα Γαβριήλ. Το κεκλυμένο της κεφαλής Της δηλώνει την ταπείνωση και την αποδοχή της αποστολής Της, δηλ. να προσφέρει στο Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας τα ανθρώπινα μεγέθη. Το στόμα Της σεμνό, έχει την λεγόμενη χαρμολύπη., χαρά και λύπη ταυτόχρονα. Το μαφόριό της (mafortium, είδος χιτώνα που κάλυπτε την κεφαλή και τους ώμους μιας γυναίκας και έφθανε μέχρι τους αστραγάλους ) έχει το βυζαντινό βαθύ κατανυκτικό χρώμα φέρει σηρήτειο και τα τρία αστέρια, δείγματα του αειπάρθενου. Ο εσωτερικός χιτώνας είναι στις αποχρώσεις του πράσινου. Στο κεφάλι η Παρθένος φέρει κεκρύφαλο (κεφαλόδεσμο) σε γκριζοπράσινη απόχρωση και φωτοστέφανο.
Ο Άρχων Γαβριήλ, ορμητικός, με ανοικτά πόδια στην απόδοση της στιγμής δεν έχει ακόμα σταματήσει την πτήση του. Εξεικονίζεται με το αριστερό πόδι σε πρόταση και το δεξί χέρι σε θέση διαλόγου. Μένει έκθαμβος μπροστά στην ωραιότητα της παρθενίας Της και της απευθύνει τον χαιρετισμό : «Xαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά Σου.» Τα ενδύματά του είναι κόκκινα και πράσινα ενώ στο κεφάλι η κορδέλα συμβολίζει την νοερά προσευχή και εκφράζει την πλήρη υπακοή του στο Θείο θέλημα. Η λωρίδα στο ένδυμά του δηλώνει πως δεν είναι αυτοτελής αλλά την εξουσία την πήρε από τον Κύριο. Ο Άγγελος Πρωτοστάτης Γαβριήλ αγιογραφείται ανθρωποειδής με πτέρυγες που αποδίδονται με πιο ανοιχτό κόκκινο της καρμίνας και πράσινο που δίνει οιμοιομορφία στην σύνθεση. Φέρει και αυτός φωτοστέφανο. Στο αριστερό του χέρι που είναι χαμηλωμένο φέρει σκήπτρο ως αγγελιαφόρος του Θεού. Ο φωτισμός των ιματίων του γίνεται με ψυχρά χρώματα κατά το βυζαντινό τυπικό. Επάνω από το κεφάλι της Παρθένου ακτίνες φωτός από Το Άγιο Πνεύμα την επισκιάζουν ερμηνεύοντας την ρήση του Ευαγγελίου «το Άγιο Πνεύμα θα έλθει σε σένα και η δύναμη του Υψίστου θα σε επισκιάσει. Η εικόνα επιγράφεται Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου καθώς ιστορείται η μεγαλύτερη και σημαντικότερη είδηση στην ιστορία η ευ-αγγελία, η καλή είδηση μετά την πτώση των πρωτοπλάστων. Οι μορφές στον Ευαγγελισμό είναι αυστηρές όπως συνάδει με την κρητική τεχνοτροπία ,ενώ ανιχνεύονται κάποιες επιρροές από την δυτική ζωγραφική. Συγκεκριμένα, οι αγιογραφημένες μορφές παραπέμπουν στη τυπογραφική και χαρακτική απόδοση του Ραϊμόντι, του Αναγεννησιακού ζωγράφου Μπελλίνι αλλά και τις ξυλογραφίες του Ντύρρερ. Οι μορφές αντικρίζουν τον θεατή και η σύνθεση των ασκητικών μορφών είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο με τις συστροφές των κορφών, ώστε να παρουσιάζει ιδιαίτερη ογκοπλασία. Ο Ευαγγελισμός του Θεοφάνη παρουσιάζει ελαφρά προοπτική απόδοση, όχι όμως αυτην του δυτικού γεωμετρικού τύπου. Η τεχνοτροπία του Θεοφάνη επηρέασε σημαντικά την αγιογραφική τέχνη. Ο Διονύσιος εκ Φουρνά στο εχγειρίδιό του Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης κάνει ιδιαίτερη μνεία στον Θεοφάνη τον οποίο θεωρεί πρότυπο προς μίμηση.
(Πηγές: Ορθόδοξος Συναξαριστής, Γρηγόριος Μανόπουλος, «Οι μετακινήσεις μιας οικογένειας ζωγράφων του 16ου αιώνα :Οι Στερλίτζα -Μπαθά », περιοδικό Συλλογές, φωτογραφικό υλικό από το διαδίκτυο)
